शबरी

 *प्रभु येणार....*

*शबरीकडून आपण काय बरे शिकू शकतो?*

रामायणातील *शबरीची* व्यक्तिरेखा म्हणजे अमर्याद आणि विनम्र भक्तीचे मूर्त रूपच. 

*शबरी* ही भिल्ल समाजातील एक सामान्य स्त्री. धर्माच्या प्राप्तीसाठी ती अरण्यात गेली, जिथे मातंग ऋषींनी तिचा शिष्या म्हणून स्वीकार केला. ऋषींनी तिला मंत्र दिला. प्रभू श्रीरामांचे दर्शन होईल म्हणून आशीर्वादही दिला. मातंग ऋषींचे शबरी व्यतिरिक्त अन्य शिष्यही होते. परंतु शिष्य म्हणून आपल्याला शबरीचेच नाव माहित आहे! तिच्या गुणवैशिष्ट्यांनी ती इतर सर्वांहून श्रेष्ठ ठरली.

*शबरीकडे* होती अमर्याद चिकाटी आणि गुरूंच्या शब्दांवर अढळ श्रद्धा. शबरीची चिकाटी इतकी अमर्याद होती की परमेश्वराच्या प्राप्तीसाठी केलेल्या अखंड प्रतीक्षेला शबरीचे रूपक म्हणून वापरले जाते. 

*शबरीचे आयुष्य पाहा,* 

दिवसांमागून दिवस आणि वर्षामागून वर्षे अशी तब्बल ४० वर्षे तिने प्रभू रामचंद्रांची चिकाटीने प्रतीक्षा केली. हे खरोखरच विस्मयजनक आहे. प्रत्येक दिवशी शबरी श्रीरामांचा येण्याचा मार्ग स्वच्छ करून फुलांनी सुशोभित करीत असे. श्रीरामांसाठी मधुर बोरे गोळा करून दिवसभर त्यांच्या आगमनाची प्रतीक्षा करीत असे. हे तिने जवळजवळ ४० वर्षे केले आणि प्रत्येक दिवशी तेवढ्याच उत्साहाने !

'सहसा जेव्हा आपण आध्यात्मिक साधनेची सुरुवात करतो,तेव्हा काही महिन्यानंतरच किंवा फार फार तर काही वर्षांनंतर आपली सहनशीलता संपते. साधना करूनही अजून काही प्रचिती येत नाही अशी तक्रार आपण गुरूंकडे करतो. क्वचित प्रसंगी किंवा बहुतांशी आपण साधना करणेच सोडून देतो अथवा आपल्या साधनेतील उत्साह संपुष्टात येतो. ज्या जोमाने आपण साधनेला सुरुवात केलेली असते तो काही काळातच ओसरतो. याचे मुख्य कारण म्हणजे चिकाटीची कमतरता आणि गुरुंवरील श्रद्धेचा अभाव.'

शबरीची गुरुवरील श्रद्धा आयुष्यभर अविचल राहिली आणि त्याचबरोबर तिची अमर्याद चिकाटी सुद्धा! त्यामुळेच ती तिचे ध्येय अर्थात प्रभू दर्शन प्राप्त करून घेऊ शकली. अखेरीस ४०वर्षांच्या दीर्घ प्रतीक्षेनंतर श्रीराम लक्ष्मणासोबत तिच्याझोपडीत आले. तिची मनोकामना पूर्ण झाली. तिच्या गुरूंच्या शब्दांची पूर्तता झाली. तिची साधना सफल झाली!

*आपण तिच्याकडून काय बरे शिकू शकतो?*

ध्येयप्राप्तीसाठी आपल्याकडे सहनशीलता आणि चिकाटी हे गुण असणे आवश्यक आहे. निराश न होता हाती घेतलेल्या कार्याची पूर्ती आपण या गुणांमुळे करू शकतो. म्हणूनच जेव्हा आपले गुरु अथवा शिक्षक काही कामगिरी आपल्यावर सोपवितात, तेव्हा ती आपल्या आवडीची असो अथवा नसो, त्याचा परिणाम आपल्याला लगेच मिळो अथवा न मिळो, आपण ते कार्य पूर्ण श्रद्धेने व चिकाटीने करणे आवश्यक आहे.

भविष्यात आपल्याला त्याचे फळ मिळाल्याशिवाय राहणार नाही.

आमची हाक

 *संकट मोचन रामकथा* 

*श्रीराम जयराम जय जय राम* 

गंभीर संकटात असताना हा महामंत्र देवर्षी नारदजींनी हनुमानजींना दिला होता. या महामंत्राचा जप करून आपण सर्वजण या संकटातून मुक्त होऊ शकतो.

लंका जिंकल्यानंतर एकदा श्रीराम अयोध्येत आपल्या दरबारात बसले होते. विश्वामित्र, वसिष्ठ आणि देवर्षि नारदजी आणि इतर अनेक ऋषी त्याला आवश्यक सल्ला देण्यासाठी दरबारात उपस्थित होते. त्यावेळी देवर्षि नारदजी म्हणाले की उपस्थित सर्व ऋषीमुनींना विनंती आहे की त्यांनी आपापल्या ज्ञानातून सांगावे की श्रीराम आणि स्वतः भगवान श्रीराम यांच्या नावात कोण मोठा (श्रेष्ठ) आहे? या विषयावर प्रचंड चर्चा झाली पण शेवटी या विषयावर निर्णय होऊ शकला नाही. शेवटी देवर्षी नारदजींनी घोषणा करून नावापेक्षा नाम श्रेष्ठ असे सांगितले आणि या सभेच्या विसर्जनानंतरच हे थेट उदाहरणाने सिद्ध करता येईल असे सांगितले.

सभा संपल्यानंतर देवर्षी नारदजींनी हनुमानजींना जवळ बोलावले आणि म्हणाले- महावीर ! सभेच्या विसर्जनानंतर जेव्हा तुम्ही सर्व ऋषीमुनींना व श्रीरामांना नमस्कार करता तेव्हा विश्वामित्रजींना नमस्कार करू नका. जेव्हा प्रणाम करण्याची वेळ आली तेव्हा हनुमानजी सर्व ऋषीमुनींसमोर गेले आणि सर्वांना नमस्कार केला, परंतु केवळ विश्वामित्र ऋषींना नमस्कार केला नाही. त्यामुळे विश्वामित्र ऋषी थोडे दुःखी झाले आणि ते संतप्त झाले. त्याच वेळी नारदजी ऋषी विश्वामित्रांकडे गेले आणि म्हणाले-महामुने ! हनुमानाचा धीटपणा बघा, श्रीरामाच्या राजदरबारात त्याने तुझ्याशिवाय सगळ्यांना नमस्कार केला. तुम्ही त्याला कठोर शिक्षा केली पाहिजे. हा हनुमान किती अहंकारी आणि अहंकारी आहे ते तुम्हीच बघा.

हे ऐकून विश्वामित्रांना आपला राग आवरता आला नाही. तो श्रीरामांकडे गेला आणि म्हणाला- राजन! या सर्व ऋषीमुनींमध्ये तुझा सेवक हनुमानाने माझा खूप अपमान केला आहे. त्यामुळे उद्या सूर्यास्तापूर्वी हनुमानाला तुमच्या हातून फाशीची शिक्षा झालीच पाहिजे. विश्वामित्र हे श्री रामाचे गुरु होते. म्हणून राजा श्रीरामाने आपल्या गुरूंच्या आज्ञेचे पालन करणे आवश्यक झाले. त्याच वेळी भगवंत विचार करत होते की आपल्या परम भक्त सेवकाला आपल्या हातांनी फाशीची शिक्षा द्यावी लागेल. त्याच्या अत्यंत निष्ठावान भक्ताला श्रीरामाच्या हातून मृत्युदंड मिळेल. ही बातमी सर्व अयोध्या शहरात पसरली.

या घटनेने हनुमानजींनाही खूप दुःख झाले. तो लवकरच नारदजींकडे गेला आणि म्हणाला - देवर्षी, कृपया माझे रक्षण करा. भगवान श्रीराम उद्या सूर्यास्तापूर्वी माझा वध करतील. तुमच्या सल्ल्यानुसार मी हे काम केले. तर कृपया मला मार्गदर्शन करा की मी आता काय करावे? नारदजी म्हणाले- हनुमान ! उदास आणि निराश होऊ नका. आता मी सांगतो तसे करा. ब्रह्म मुहूर्तावर पहाटे लवकर उठावे. सरयू नदीत स्नान करणे. यानंतर नदीच्या वाळूच्या काठावर उभे राहून हात जोडून 'श्री राम जय राम जय जय राम' या मंत्राचा जप करा. मला पूर्ण विश्वास आहे की तुला काहीही होणार नाही. श्री रामचरितमानसच्या अरण्य कांडातही नारदजींनी या महामंत्राचे सर्वश्रेष्ठ वर्णन केले आहे, जसे की -

परमेश्वराचे नाम जरी अनेक आहे. श्रुती म्हणे आदि एक ते एक ।

राम सकळ नमन तें अधिकार । होउ नाथ अव खग गुण बधिका ।

दुसऱ्या दिवशी, सूर्योदयापूर्वी, हनुमानजी सरयूच्या तीरावर गेले, स्नान केले आणि देवर्षि नारदांच्या सूचनेनुसार हात जोडून श्रीरामांनी सांगितलेल्या नामाचा जप सुरू केला. येथे सकाळ होताच हनुमानजींची अग्निपरीक्षा पाहण्यासाठी अयोध्यावासीयांची गर्दी जमली. श्रीराम हनुमानजीपासून काही अंतरावर उभे होते. त्याचा परम सेवक त्या भक्ताकडे करुणामय नजरेने पाहू लागला आणि अनिच्छेने हनुमानावर बाणांचा वर्षाव करू लागला. श्रीरामाचा एकही बाण हनुमानजींना टोचू शकला नाही हे आश्चर्यकारक होते. दिवसभर श्रीरामांनी हनुमानजींवर बाणांचा वर्षाव केला, पण त्यांचा हनुमानजींवर काहीही परिणाम झाला नाही. लंकेच्या युद्धात कुंभकर्ण आणि इतर राक्षसांचा वध करताना श्रीरामांनी शस्त्रे वापरली पण त्यात त्यांना यश मिळू शकले नाही. शेवटी 

श्रीरामांनी अचुक 'ब्रह्मास्त्र' उचलले. हनुमानजी याला घाबरले नाहीत आणि श्रीरामाच्या भक्तीने स्वतःला शरण गेले आणि देवर्षी नारदजींनी दिलेल्या महामंत्राचा जप करत होते. हनुमानजी हसत हसत श्रीरामाकडे बघत राहिले आणि तिथून हललेही नाहीत. अयोध्येतील लोक आश्चर्यचकित झाले आणि हनुमानजीची जय जय म्हणू लागले.

हे सर्व पाहून नारदजी विश्वामित्रांकडे गेले आणि म्हणाले - हे ऋषी, आता तुम्ही तुमच्या क्रोधावर नियंत्रण ठेवावे कारण श्रीराम बाण मारून थकले आहेत. हे सर्व बाण हनुमानाचे काहीही नुकसान करू शकले नाहीत. हनुमानाने नमस्कार केला नाही तर काय होईल? आता या स्थितीत श्रीरामाचे चिंतन करा. आता प्रत्यक्ष पाहून तुम्हाला श्रीरामाचे महत्त्व कळले असेल. या शब्दांनी विश्वामित्र मुनी प्रभावित झाले आणि त्यांनी श्रीरामांना हनुमानाला ब्रह्मास्त्राने मारू नये अशी आज्ञा केली.

हनुमानजी आले आणि श्रीरामांच्या पाया पडले आणि त्यांनी विश्वामित्रांनाही नमस्कार केला. विश्वामित्र मुनींनीही हनुमानजींची भक्ती पाहून आशीर्वाद दिला. श्री हनुमानजी गंभीर संकटात असताना हा महामंत्र देवर्षी नारदजींनी हनुमानजींना दिला होता. या महामंत्राचा जप करून आपण सर्वजण या संकटातून मुक्त होऊ शकतो. 'श्री राम' हे संबोधन म्हणजे श्रीरामाकडे आमची हाक आहे. जय राम, ही त्यांची स्तुती आहे, 'श्री राम जय राम जय जय राम' हे आमचे श्री रामजींचे संबोधन आहे. या महामंत्राचा जप करताना आपण स्वतःला श्रीरामाच्या चरणी शरण गेलेले समजावे. छत्रपती शिवाजी महाराजांचे गुरू स्वामी रामदासजी समर्थ देखील या 13 अक्षरांचा महामंत्र जपत असत. म्हणून श्री रामचरितमानसमध्ये वर्णिलेल्या या महामंत्राचे नेहमी स्मरण करावे.

सरतेशेवटी, श्री रामजींबद्दल एक गोष्ट सांगितली आहे, ती केवळ आपणच नाही तर आपल्या भावी पिढ्यांनीही नेहमी लक्षात ठेवली पाहिजे, जसे की -

'रामें सदिशों देवो न भूतो न भविष्यति',

त्यांच्या नावाचा जयजयकार व्हावा असे मी कुठे म्हणू शकतो. रामू न सखीं नाम गुण गा ।

श्री रामचरितमानस बालकांड ४६-४

*हे रामा पुरुषोत्तमा नरहरे नारायणा केशव। गोविन्दा गरुड़ध्वजा गुणनिधे दामोदरा माधवा।।*

 

*हे कृष्ण कमलापते यदुपते सीतापते श्रीपते। बैकुण्ठाधिपते चराचरपते लक्ष्मीपते पाहिमाम्।।*

!!श्रीराम जय राम जय जय राम!!

          !! श्रीराम समर्थ!!

भाषा

 

*भाषाशुद्धी आणि स्वातंत्र्यवीर सावरकर*

*लेखक - डॉ. सच्चिदानंद शेवडे*

*(पुस्तक - ...आणि सावरकर)*

स्वातंत्र्यवीर सावरकरांनी मराठी भाषेला नव्या शब्दांची देणगी दिली. त्याचप्रमाणे जुनेच; पण नव्याने प्रचारात आणलेले काही प्रतिशब्द दिले. रत्नागिरीच्या स्थानबद्धतेच्या काळात अस्पृश्योद्धाराच्या कार्यासोबतच सावरकरांनी भाषाशुद्धीची चळवळ जोमाने चालवली.

*पाहुणे जरी असंख्य पोसते मराठी,*

*आपुल्या घरीच हाल सोसते मराठी,*

*हे असे असंख्य खेळ पाहते मराठी,*

*शेवटी मदांध तख्त फोडते मराठी...*

 असे कै. सुरेश भटांनी आपल्या काव्यात मराठीचे वर्णन केले आहे.

नवे शब्द देताना सावरकरांना बरीच टीका सहन करावी लागली. काहींनी विकृत मराठी विडंबन शब्द सावरकरांच्या नवे खपवण्याचा उपद्व्यापही केला. उदा. रेल्वे सिग्नलला म्हणे सावरकरांनी 'अग्निरथ गमनागमनसूचक ताम्र हरित लोह पट्टिका' हे नाव सुचवले. ही तद्दन थाप आहे. मुळात सावरकरांनी अतिशय समर्पक प्रतिशब्द सुचवले आहेत.

*भाषाशुद्धीची मूलसूत्रे -*

गीर्वाण भाषेतील साराचा सारा संस्कृत शब्दसंभार आणि संस्कृतनिष्ठ अशा तमिळ, तेलुगु ते आसामी, काश्मिरी, गौंड, भिल्ली बोलीपर्यंत ज्या आमच्या प्रांतिक भगिनी आहेत त्या सर्वांतील मूळचे प्रांतिक शब्द हे सर्व आमच्या राष्ट्रभाषेच्या शब्दकोशाचे मूलाधार, स्वकीय शब्दांचे भांडवल होय.

या आपल्या राष्ट्रीय शब्दभांडारात ज्या वस्तूंचे, विचारवाचक शब्द होते वा आहेत वा निर्मिता येतात त्या अर्थाचे उर्दू, इंग्रजी प्रभृती परकीय शब्द वापरू नयेत. जर तसे परकीय शब्द आपल्या पूर्वीच्या ढिलाईमुळे आपल्यात घुसले असतील, तर त्यांना हुडकून, काढून टाकावे. अद्यतन विज्ञानाची परिभाषा नवे-नवे संस्कृत प्राकृतोद्भव शब्द योजून वक्तविली जावी; परंतु ज्या परदेशी वस्तू इत्यादी आपल्याकडे नव्हत्या. त्यामुळे ज्यांना आपले जुने स्वकीय शब्द सापडत नाहीत, आणि ज्यांना त्या परकीय शब्दांसारखे सुटसुटीत स्वकीय शब्द काढणे दुर्घट जाते, असे परकीय शब्द मात्र आपल्या भाषेत जसेच्या तसे घेण्यास प्रत्यवाय नसावा. जसे- बूट, कोट, जाकीट, गुलाब, जिलबी, टेबल, टेनिस, इत्यादी. तथापि अशा नव्या वस्तू आपल्याकडे येताच त्यांना कोणी स्वकीय नावे देऊन ती रुळवून दाखवील तर उत्तमच.

त्याचप्रमाणे जगातील कोणत्याही परकीय भाषेत जर एखादी शैली वा प्रयोग वा मोड ही सरस वा चटकदार वाटली तर तीही आत्मसात करण्यात आडकाठी नसावी. १९३८ मध्ये अखिल भारतीय साहित्य संमेलनाच्या अध्यक्षपदावरून बोलताना सावरकरांनी भाषा शुद्धीविषयी आग्रही मत मांडले. आज त्यांनीच रूढ केलेले दूरध्वनी, महापौर, दिनांक, संकलक, चित्रपट आदी अनेक शब्द आपण सर्रास उपयोगात आणतो; पण त्याचे निर्माते सावरकर आहेत हे आपल्या गावी नसते. साहित्य संमेलने प्रतिवर्षी भरत असतात; पण कोणत्याही अध्यक्ष, वा पूर्वाध्यक्षांचे स्मरण करताना स्वातंत्र्यवीर सावरकरांचा नामोल्लेख मात्र कुणी करत नाही! (क्वचित अपवाद वगळता...)

*'महापौर' चा जन्म -*

ही हकीकत गणपतराव नलावडे यांच्याविषयीची आहे. सावरकरांना मानणारे नलावडे पुणे शहराचे 'मेयर' झाले. ही वार्ता कळल्यावर दोन दिवसांनी सावरकरांकडून अभिनंदनाचे पत्र त्यांच्याकडे आले. त्यांत म्हटले होते, 

"पत्र पाठवण्यास विलंब होत आहे. त्यासाठी क्षमस्व. 'मेयर' या शब्दाला प्रतिशब्द काय असावा याचा विचार करत होतो. तो शब्द मिळाला. 'महापौर' हा शब्द अधिक योग्य वाटतो." 

पत्र मिळताच गणपतराव आपल्या कार्यालयाबाहेर धावले. त्यांनी शिपायाला 'मेयर ऑफ पुणे' ची पाटी काढायला लावली. लगोलग 'महापौर' ची पाटी तयार झाली. तेव्हापासून हा शब्द रोजच्या व्यवहारात सहज रुळला.

अशीच कथा 'हंस पिक्चर्स'च्या विनायकराव पेंढारकरांची! सावरकर त्यांच्या स्टुडियोत कोल्हापूरला बसले होते. चित्रपटसृष्टीत नामावलीपासून बहुतेक इंग्रजी शब्द उपयोगात आणले जातात याविषयी नाराजी व्यक्त केली. विनायकरावांनी त्यांना प्रतिशब्द सुचवायला सांगितले. लगेच सावरकरांच्या तोंडातून मूळ इंग्रजी शब्द आणि त्याला मराठी प्रतिशब्द बाहेर पडू लागले. विनायकरावांनी ते भराभर लिहून घेतले आणि पुढे उपयोगात आणले. त्यामुळे स्टुडियो, शूटिंग, सिनेमाहाउस, फोटोग्राफर, डायरेक्टर, एडिटर, रेकॉर्डीस्ट, आदी अनेक शब्दांना कलामंदिर, चित्रण, चित्रपटगृह, छायाचित्रक, दिग्दर्शक, संकलक, ध्वनिलेखक, असे प्रतिशब्द रूढ झाले. 

त्यांना भाषाशुद्धीची प्रेरणा शिवरायांच्या चरित्रामुळे मिळाली असावी. शिवरायांच्या काळी फारसी शब्दांचा उपयोग जसा केला जात असे. याला उत्तर म्हणून त्यांनी रघुनाथपंत हणमंते यांना आज्ञा करून राजव्यवहारकोश निर्मिला. या कोशाचे त्या काळी स्वागत झाले नव्हते. उलट रघुनाथपंतांवर काहींनी टीकासुद्धा केली होती. त्यांना उद्देशून रघुनाथपंत म्हणतात-

*किं अस्य अज्ञजन विडंबनैः विर्प्श्चीत समस्यास्य,*

*रोचते कि मधुरंकदली फलम...*

*(हे शब्द वापरताना अज्ञजनांकडून त्यांचे विडंबन होईल तरी पर्वा नाही. कारण उंटा

ला केळे आवडणे शक्य आहे का?)*

सावरकरांच्या या भाषाशुद्धीची टवाळी करणारे त्या काळीसुद्धा होते आणि आजही आहेत. आजच्या मराठी वृत्तपत्रांतून, पुस्तकांतून, व मराठी वाहिन्यांवरील मालिकांमधून अकारण भरमसाठ इंग्रजी, उर्दू शब्द वापरले जातात. कुठल्याही भाषेचा दुस्वास नसावा असे वरकरणी योग्य पटवणारे कारण दिले जाते. अन्य भाषेतले शब्द आपल्या भाषेत आल्यामुळे भाषा अधिक समृद्ध होते असे म्हटले जाते. पण *त्यामुळे मूळ अर्थाचे शब्द मरतात त्याचे काय? याची चिंता कोणालाच वाटत नाही.*

स्वातंत्र्यवीर सावरकरांच्या काळी पुस्तके छापण्यासाठी छापखान्यात अक्षरांचे टंक वापरले जात. संपूर्ण लिपीसाठी किमान दोनशे टंक लागत. सावरकर नुसते प्रतिशब्द देऊन थांबले नाहीत; तर त्यांनी नवी लिपीसुद्धा तयार केली. साहजिकपणे टंक कमी लागून वेळ वाचू लागला. प्रतिकार केला, स्वीकार केला, अशा शब्द योजनेऐवजी एकेरी एकच क्रियापद ठेवून प्रतिकारले, स्वीकारले असे स्वतंत्र शब्द तयार केले. आज यातले अनेक नवे शब्द आपण वापरतो, पण त्यांचे जनकत्व सावरकरांकडे जाते हे आपणास ठाऊक नसते. 

मराठीवर उर्दू, पर्शियन आणि इंग्रजी भाषेचे प्रचंड आक्रमण झाले आहे. आपली भाषा हा अमोलिक वारसा असतो. तो जपायलाच हवा.

FRANK H. KALAAN  हा  'Excellence In English' या आपल्या ग्रंथात म्हणतो, बालपणी जिच्या अंगाखांद्यावर आपण खेळलो, बागडलो, त्या आपल्या प्रिय जन्मभूमीला इजा करणारे नि भ्रष्टविणारे परकीय आक्रमण झाले; तर आपण क्रुद्ध होतो नि त्या आक्रमणाचा प्रतिकार करतो. आपल्या मातृभूमीची एकता नि नित्यपरिचयाची सुंदरता ही अक्षम्य अबाधित राहिली पाहिजे. या इच्छेइतकी दुसरी कोणतीच प्रबळ इच्छा आपल्या मनामध्ये नसते. हे अगदी स्वाभाविक आहे. न्याय्य आहे. त्याच रीतीने आपल्या मातृभूमीचे शुद्धत्व नि वैशिष्ट्य अबाधित राखण्यासाठी आपण कसोशीची दक्षता ठेवली पाहिजे.

KALLAN म्हणतो की, इंग्रजी वाक्यरचना नि शैली यांच्यावर बसलेली LATIN ची छाप डीफोला साफ नापसंत होती. इंग्रजी गद्याला लागलेले परकीय GALIK वळण मोडून काढण्यासाठी SWIFT ने आपली सारी प्रतिभा खर्च केली होती. गिबनवर फ्रेंच भाषेचा परिपूर्ण पगडा बसला होता. जोन्सनने LATIN ला गैरवाजवी महत्त्व दिले होते. कार्लाईलच्या लिखाणात जर्मन वळणाची वाक्यरचना ओतप्रोत भरलेली असे. KALAAN च्या मते या तिघांनी इंग्रजी भाषाशुद्धीच्या चळवळीला फार मोठा पायबंद घातला होता. आणि द्रायादन, शेक्सपियर नि न्यूटन हे शुद्ध इंग्रजी लिहिणारे लेखक होते. आयरिश लोकांनी आपल्या मातृभाषेचे पुनरुज्जीवन नि शुद्धीकरण यासाठी केवढे आंदोलन केले ते सुप्रसिद्धच आहे.

आज ब्राझीलसारखे LATIN अमेरिकेतील कित्येक देश आपल्या भाषेच्या पुनरुज्जीवनासाठी झगडत आहेत. इस्त्रायलने तर हिब्रूला जणू कबरीतून वर काढले आणि आपली राष्ट्रभाषा बनवले. मराठी भाषा पार मरू घातल्यावर आपल्याला जाग येणार काय?

१९२५ च्या एप्रिल व मे महिन्यात सावरकरांनी 'केसरी'मधून भाषाशुद्धीवर लेखमाला लिहिली. तिचे तीव्र पडसाद उमटले. लगेच त्यांनी विरोधकांच्या आक्षेपांना सणसणीत उत्तरे देणारी लेखमाला सप्टेंबर ते नोव्हेंबर या कालखंडात लिहिली. त्यामुळे बऱ्याच जणांचा विरोध मावळू लागला. महाराष्ट्र साहित्य परिषदेने तर जळगावच्या अधिवेशनात भाषाशुद्धीचे तत्त्व मान्य केले. डॉ. माधवराव पटवर्धन अर्थात् माधव ज्यूलियन यांच्या काव्यामध्ये फारसी शब्दांची भरपूर उधळण असे. ते आरंभी भाषाशुद्धीचे टीकाकार होते, पण नंतर निस्सीम उपासक बनले. इतके की त्यांनी आपल्या कविता शुद्ध मराठीत पुन्हा लिहून काढल्या. ते आणि प्रा. ना.सी.फडके यांच्याविषयी एक किस्सा सांगितला जातो. 

एका महाविद्यालयातील सांस्कृतिक कार्यक्रमाच्या वेळी केलेल्या भाषणात प्रा. फडके म्हणाले की; "साहित्य हा एक वृक्ष मानला, तर त्यातील शब्द म्हणजे वृक्षाला फुटलेली पालवी आहे." 

याला उत्तर देताना माधव ज्यूलियन म्हणाले, "उपमा अगदी योग्य आहे; पण वृक्षाला फुटणारी पालवी ही त्याच्याच अंतःप्रेरणेने निर्माण होते. आंब्याला आंब्याचीच पाने आणि पेरूला पेरूचीच पाने येणार. एका झाडाची पाने दुसऱ्या झाडाला येणार नाहीत. तसेच भाषेचे आहे. ज्या भाषेत साहित्य निर्माण होते, त्यात त्या भाषेतले शब्दच शोभून दिसतील.

अशा प्रकारे सावरकरांची भाषाशुद्धीची चळवळ लोकांच्या पचनी पडू लागली. पुढे तर हिंदुस्थानी या नावाखाली धुमाकूळ घालणाऱ्या उर्दूला बाजूला सारून घटना समितीने देवनागरी लिपीतील हिंदी ही राष्ट्रभाषा म्हणून मान्य केली. शुद्धतेच्या बाबतीत सावरकर हे केवळ मराठीपुरतेच आग्रही नव्हते. त्यांना हिंदीसह सर्व भारतीय भाषा शुद्ध रूपात हव्या होत्या हे महत्त्वाचे!

माधव ज्यूलियन यांनी *'भाषाशुद्धी विवेक'* नावाचे पुस्तक १९३८ मध्ये लिहिले. त्याच्या शेवटी 'बहिष्कार्य शब्दांचा कोष' त्यांनी दिला आहे व त्याला सुयोग्य प्रतिशब्दही दिले आहेत.

बडोदानरेश सयाजी महाराजांच्या आज्ञेवरून *'श्री सयाजी शासन शब्दकल्पतरू'* नामक कोष निर्माण झाला. या कोषात राज्यशासन व प्रशासन यात उपयोगात आणल्या जाणाऱ्या इंग्रजी शब्दांना स्वकीय प्रतिशब्द दिले आहेत.

१९३७ मध्ये रत्नागिरीच्या भाषा लिपी शुद्धी मंडळाचे अध्यक्ष अ.स.भिडे गुरुजी यांनी शुद्ध शब्दकोश निर्माण केला. यात बहिष्कार्य उर्दू शब्द व त्यांना योजलेले मराठी प्रतिशब्द दिले आहेत. हा कोष सावरकरी लिपीत आहे. याला प्रस्तावना स्वतः सावरकरांचीच आहे.

स्वतः सावरकरांनी १९२६ मध्ये *मराठी भाषेचे शुद्धीकरण* नावाची एक पुस्तिका लिहिली तिच्या शेवटी 'त्याज्य विदेशी शब्दांचे टाचण' असा एक स्वकीय शब्द निर्माण केलेला लघुकोश दिला आहे. त्यातील काही शब्द शिक्षणविषयक, धंदेविषयक, शुद्ध-मुद्रण-टपाल विषयक, सभा निर्बंध विषयक, भौगोलिक व चित्रपट विषयक असलेले पुढे देत आहे. आणखीही अनेक शब्द अकारविल्हे दिलेले आहेत. ते सर्वच विस्तारभयास्तव देत नाही. त्यासाठी जिज्ञासूंनी समग्र सावरकर खंड ९ ( २००० - २००१ प्रकाशन वर्ष ) पहावा म्हणजे याविषयीची भरपूर माहिती मिळेल. सावरकरांच्या बुद्धीची या क्षेत्रातली झेप पाहून कुणालाही आश्चर्य वाटेल.

*भाषाशुद्धी - शब्दकोष*

परकीय शब्दांना स्वातंत्र्यवीर वि.दा. सावरकरांनी स्वतः नवीन पाडलेले आणि जुनेच; पण नव्याने प्रचारात आणलेले काही स्वकीय प्रतिशब्द.

*१. शिक्षणविषयक*

स्कूल - शाळा

हायस्कूल - प्रशाळा

कॉलेज - महाशाला, महाविद्यालय

अकॅडेमी - प्रबोधिका

हेडमास्टर - मुख्याध्यापक

सुप्रीटेन्डेन्ट - आचार्य

प्रिन्सिपॉल - प्राचार्य

प्रोफेसर - प्राध्यापक

लेक्चरर - प्रवाचक

रीडर - प्रपाठक

*२. धंदेविषयक*

वॉचमेकर - घड्याळजी

वॉशिंग कंपनी ( लॉन्ड्री ) - धुलाई केंद्र, धवल केंद्र, निर्मल केंद्र, परीटगृह

हेअरकटिंग सलून - केशकर्तनालय

डीस्पेन्सरी, दवाखाना - औषधालय

कन्सल्टिंग रूम - चिकित्सालय

वकील - विधीज्ञ

वकिली - विधीज्ञकी

स्टेशनरी स्टोअर्स -  लेखन साहित्य भांडार

टेलरिंग शॉप - शिवणकला गृह, शिवण गृह

लॉजिंग बोर्डिंग - भोजन निवास गृह

*३. युद्धविषयक*

वॉर - युद्ध

आर्मीस्टी - शस्त्रसंधी

ट्रूस - उपसंधी

पीस : तह - संधी

बफर स्टेट - कीलकराष्ट्र

मोहीम - अभियान

कॅम्पेन - उपयुद्ध

फौज, लष्कर - सेना, सैन्य

पलटन - पुथना

स्करमिश - चकमक

कॅम्प - शिबीर, छावणी

वॉरशिप - रणतरी, युद्धनौका

सबमरीन - पाणबुडी

हवाई दल, एअर फोर्स - वायुदल, आकाशदल, नभोदल

नेव्ही, आरमार - नौदल, सिंधुदल, जलसेना

*४. मुद्रणविषयक*

टाईप फौंड्री - टंक शाळा

पंच - नर

मेट्रेस - मातृका

लेड - शिसपट्टी

कंपोझीटर - जुळारी

प्रुफ - उपमुद्रित

प्रुफ करेक्टर - मुद्रित निरीक्षक

स्टोपप्रेस - छापता छापता, छापबंद

बाईंडिंग - बांधणी

मोनो टाईप - एक टंकक

लीनो टाईप - पंक्ती टंकक

टाईप रायटर - टंकलेखक, टंकयंत्र

डिग्री - पूरण, अंश

*५. टपालविषयक*

पोस्ट - टपाल

बुकपोस्ट - ग्रंथटपाल

मनीऑर्डर - धनटपाल

पार्सल पोस्ट - वस्तूटपाल, गठ्ठाटपाल

रजिस्टर - पटांकण

रजिस्टर्ड  - पटांकित

फोन - ध्वनी

ट्रंक टेलिफोन ( ट्रंक कॉल ) - परस्थ ध्वनी

टेलिप्रिंटर - दूरमुद्रक

*६. सभाविषयक*

जाहीर - प्रकट

सर्क्युलर - परिपत्रक

वॉलपोस्टर - भिंतीपत्रक

लाउड स्पीकर - ध्वनी निर्देशक

मेगाफोन - ध्वनीवर्धक

शेम - धिक्कार

रिपोर्ट - अहवाल, प्रतिवृत्त, इतिवृत्त

रिपोर्टर - प्रतिवेदक

मुर्दाबाद - नष्ट होवो, नाश हो

झिंदाबाद - की जय, जय हो, अमर हो

*७. निर्बंधविषयक*

लॉ - निर्बंध, विधी, दंडक

लेजीस्लेटर - विधिमंडळ

उमेदवार - इच्छुक, स्पर्धक

बजेट (अंदाजपत्रक) - अर्थसंकल्प

खाते - विभाग

रेव्हिन्यू महसूल - राजस्व

रेव्हेन्यू मिनिस्टर - राजस्व मंत्री

लॉ मिनिस्टर - निर्बंधमंत्री, विधीमंत्री

लेजिस्लेटीव्ह डिपार्टमेंट - विधीविभाग, निर्बंधविभाग

एक्सिक्युटीव्ह डिपार्टमेंट - निर्वाह विभाग, कार्यवाहन विभाग

ज्युडीशियल - न्यायविभाग

अंमलबजावणी - वर्ताव, कार्यवाही

*८. भौगोलिक विषयक*

अहमदाबाद - कर्णावती

अरबी समुद्र - पश्चिमसमुद्र, सिंधुसागर

हैद्राबाद (द.) - भाग्यनगर

हैद्राबाद (सिंध) - नगरकोट

अलाहाबाद - प्रयाग

*९. चित्रपटविषयक*

सिनेमाहाउस - पटगृह, चित्रगृह, चित्रपटगृह

फिल्म - पट्टी, चित्रावली, चित्रपट्टिका

मुव्ही - मूकपट

टॉकीज - बोलपट

इंटरव्हल - मध्यंतर

स्टुडियो - कलामंदिर, कलागृह

आउटडोर शूटिंग - बाह्यचित्रण

थ्री डायमेनशन - त्रिमितीपट

कॅमेरा - छात्रिक

सिनेरिओ - पटकथा, चित्रकथा

ग्रामोफोन रेकोर्ड - नादांकन

ट्रेलर - परिचयपट

एडिटर - संकलक

*शब्दसंपत्ती भरपूर असलेल्या आपल्या मातृभाषेत आज अनेक परकीय शब्द शिरले आहेत. यू नो, यू सी, सॉरी, प्लीज, थँक यू यासारखे असंख्य इंग्रजी शब्द मराठी बोलताना सर्रास वापरले जातात. इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेत घातलेला आपला पाल्य, घरात मराठी बोलत नाही, असे कौतुकाने सांगताना माता-पित्याचा कंठ दाटून येतो. त्यावेळी दहावीच्या गुणवत्ता यादीत पहिली येणारी मुले नेहमी मातृभाषा माध्यमातलीच का असतात, याचा विचारसुद्धा केला जात नाही.*

*आपली संस्कृत भाषा

किती संपन्न आहे! तिला अव्हेरून इंग्रजी, फारसी, उर्दू इत्यादी परकीय भाषांमधून शब्द घेणे, म्हणजे घरात असलेली सोन्याची वाटी फेकून चिनी मातीचे कप हाती घेणे नव्हे का? हे सावरकरांचे अचूक विश्लेषण आहे.* एका सर्वेक्षणानुसार जगात सर्वात जास्त बोलली जाणारी भाषा चिनी (मांडारीन) आहे. दुसऱ्या क्रमांकावर हिंदी आहे. तिसऱ्या क्रमांकावर इंग्रजी आहे. कारण भारताची संपूर्ण लोकसंख्या त्यात धरली आहे. ती वजा केली तर इंग्रजीचा क्रमांक कुठल्या कुठे फेकला जाईल! मराठी बोलणारे पंधराव्या क्रमांकावर तर बंगाली बोलणारे तेराव्या क्रमांकावर आहेत. *इंग्रजी ही विश्वभाषा असल्याचे खूळ नेहरूंनी पसरवले. त्यांनीच मिशनरी शाळांना उत्तेजन दिले. घटनेने संस्कृतोद्भव हिंदीचा पुरस्कार केला, पण नेहरूंनी तो पार ठोकरला. आज सर्वच भारतीय भाषांची दयनीय परिस्थिती आहे. अशा वेळी स्वातंत्र्यवीर सावरकरांनी केलेले भाषाशुद्धीचे महत्त्व अधोरेखित होते.*

*भाषा ही संस्कृतीची वाहक असते. संस्कारातूनच संस्कृती घडत असते आणि म्हणूनच भाषेतून संस्कारही प्रतीत होतात. कॉनव्हेंट आणि इंग्रजी माध्यमाच्या शाळांतून शिकणाऱ्या किती मुलांवर आपल्या देव-देश व धर्माचे संस्कार होतात, याचा विचार करायला हवा. आज बव्हंशी हिंदी घरांतून हिंदू नावे असलेली ख्रिस्ती प्रजा निर्माण होते आहे, हे चित्र भयावह नाही काय? कॉनव्हेंटमधील बायबलातील साम्स येत असतात, पण परवचा येत नाही. रामायण, महाभारत, महाराणा प्रताप, गुरु गोविंदसिंह, श्रीशिवराय, शंभूराजे आणि देशकार्यार्थ झुंजलेले क्रांतिवीर यापैकी काहीही माहित नसणे यालाच आधुनिक संस्कार म्हणतात काय? जे जे उत्तम, उदात्त, उन्नत, महन्मधुर घ्यायचे असते, ही शिकवण स्वातंत्र्यवीर सावरकर भाषाशुद्धीच्या माध्यमातून देतात.*

*संदर्भ टिपा -*

१. समग्र सावरकर - खंड ९ पृ. ४६५

२. स्वा. सावरकर - धनंजय कीर - अनु. द. पां. खांबेटे - पृ. २११-२१२

३. समग्र सावरकर - खंड ९ पृ.४७० ते ४७२

                                         आणि सावरकर या ग्रंथातून

© *लेखक - डॉ. सच्चिदानंद शेवडे*

*(पुस्तक - ...आणि सावरकर)*

आत्मिक उन्नती

 

          श्रीराम,

      भगवंताजवळ पोहोचायचं एक प्रभावी माध्यम म्हणजे भजन. त्यात वृत्ती रंगली की संसार व व्यवहार काही क्षण विसरून जायला होते. संसार आणि व्यवहार हा कर्तव्य कर्म रूपाने कोणालाच चुकत नसतो. 

पण यातच मनाने गुंतुन पडल्यास परमार्थ साधनेला वृत्ती अनुकूल होऊ शकत नाही. प्रसन्न व आनंदी राहणे ही एक विलक्षण साधना आहे. प्रसन्नता आणि आनंद अबाधित राखण्यासाठी वृत्ती मनमोकळी आणि निर्भय बनली पाहिजे.

 जेथे आवश्यक तेथे तडजोड, पण जेथे जरुर आहे तेथे आक्रमक बनावे लागते. आनंदासाठी आनंद आणि प्रेमासाठी प्रेम अशी निर्व्याज सद्भावनायुक्त वातावरणात स्वतःची आत्मिक उन्नती फार झपाटय़ाने साधता येते. अशा समवृत्तीच्या साधक मित्रमैत्रिणीत कोणतेही बंधनकारक दडपण नसते आणि उगाचच पोसलेले ताणतणाव नसतात. किंवा कोणत्याही प्रकारची आसुरी असूया नसते.

             अशा सगळ्या समवृत्तीच्या साधक मित्रमैत्रिणींनी मिळून भगवंताचे भजन केले की संसार आणि व्यवहार काही क्षण विसरायला होते आणि मग शांततेचा अनुभव येतो.

                      ||श्रीराम ||

देहसुख

 जीवनाला विभाजित करणारे मन मानवीजीवनाचा समग्रपणे विचार करू शकत नाही. उदा. माणसाला संसारापासून मिळणारे देहसुख तर हवे असते पण त्याच्या अनुषंगाने येणाऱ्या कटकटी व गैरसोयी मात्र नको असतात.

 मोठेपणाची व नावलौकिकाची हौस अन्य सर्व काही हवे असते पण त्या अनुषंगाने येणारी दुःखे नको वाटतात. माणसाला  ईश्वरदर्शन व्हावे व समाधान लाभावे हे मनापासून वाटते.

 पण त्यासाठी जरुर असलेले निर्मल, निर्वासन आणि नि:स्वार्थी व निष्काम प्रेम करणारे मन सिद्ध करावे लागते. ते तयार करण्याची साधना माणसाला नको असते. याचा अर्थ माणसाचे मन जो विचार करते त्यामध्ये मुळात दोष असतो. दोषयुक्त विचाराचे मूळ माणसाच्या वासनेमध्ये  सापडते. प्रत्येक माणसाला वासना असतात. आपल्याला काहीतरी हवे आहे आणि ते  मिळाल्यावाचून आपण सुखी होणार नाही असे जे मनाला वाटते त्याचे नाव वासना. वासना माणसाला स्वस्थ बसू देत नाही. 

आपली परिस्थिती बद्दलण्याची मनाची प्रवृत्ती हे वासनेचे दृश्य रूप समजावे. वासना हेच कर्माचं मूळ कारण. वासनेचा स्वभाव असा असतो की मनासारखे घडून आले तरी, नाही आले तरी, वासना शांत होत नाही. वासनेच्या या स्वभावामुळे माणसाला सतत असमाधान राहते.

declutter

*मनोहिताय ....*

नमस्कार !!

काही दिवसांपूर्वीची गोष्ट! आमच्या शाळेतल्या मित्रमैत्रिणींचं गेट टुगेदर होत. बोलता बोलता Physical Fitness आणि आहाराचा विषय निघाला. तेव्हा माझ्या असं लक्षात आलं की सगळेच खूपच aware आहेत याबाबत ! “मी रोज योगा करते”, '‘मी सूर्यनमस्कर घालतो” तर काही जण म्हणाले “मी तर  Gym Join केले आहे” वगैरे. आहाराबाबतही तेच, व्यवस्थित चौरस आहार,  कुणाचं Keto Diet तर काही जणांच Intermittent Fasting! शिवाय  Vitamins, Calcium या supplements सुद्धा! हे सगळं उत्तमच पण मी सहज म्हटलं,  आपण Physical Fitness साठी एवढे जागरूक आहोत पण ‘मनाचे’ काय? मनाच्या fitness साठी आपण काही करतो का? यावर मग जवळ जवळ शांतताच पसरली.

मित्रमैत्रिणींनो, *_Mental Fitness म्हणजेच मनाची तंदुरुस्ती ही एक अत्यावश्यक पण दुर्लक्षित गोष्ट आहे._* खर तर ‘मन’ हे सर्व इंद्रियांचा राजा आहे. उदा. आपण कानाने ऐकतो पण आपलं मन तिथे नसेल तर शब्द आत सुद्धा शिरत नाहीत ! इतर सर्वच इंद्रियांच्या बाबतीत हे सत्य आहे. हे जर मन निकोप नसेल तर अनेक रोगांना अमंत्रणच मिळते! Acidity, Ulcer पासून त्वचारोग, हृदयरोग अगदी Cancer सुद्धा.

 

भगवतगीतेत श्रीकृष्णाने म्हटलं आहे....

*इंद्रियाणां मन:च अस्मि*

*भूतानाम अस्मि चेतना*!

अर्थ: प्राणीमात्रांत चेतना ‘मी’ आहे आणि सर्व इंद्रियातील ‘मन’ मी आहे! इतक महत्वाच हे मन. हे निरोगी, निकोप आणि तंदुरुस्त ठेवण्यासाठी आपण प्रयत्न करायलाच हवेत.

सात दिवसांचे आपण सात mind exercises किंवा mental health challanges ठरवून. 

चला तर मग बघूया तंदुरुस्त मनासाठीची challanges

*दिवस-१ ला  - _LOVE -  YOURSELF_*

 

आज स्वतःवर प्रेमाची बरसात करा ! आज स्वतःला सांगा की तुम्ही किती युनिक आहात. स्वतःमधले सगळे सुंदर गुण, कला, चांगुलपणा हे सगळं सांगा स्वतःला. तुमच्या हृदयात असलेलं प्रेम जागृत करा. स्वतःकडे आरशात बघून एक सुंदर स्माईल द्या अगदी प्रेमाने भरलेलं!

 

*दिवस- २ रा - _ACCEPTANCE_*

 

आज कशाकशाविषयी तक्रार करायची नाही! याचीही सुरवात स्वतःपासूनच.  स्वतःच वजन, रंग, रूप, आरोग्य  कसलीही तक्रार नाही. घरच्या लोकांनी काही मनाविरुद्ध गोष्ट  केली तरी Accept  करायची. तक्रार नाही. कामाच्या ठिकाणी काही आवडल नाही तरी तक्रार नाही. दिवसभरच्या घटना जशा घडतील तशा स्वीकारायच्या, तक्रार नाही . 

And those who avoid complaining invite happiness……….

 

*दिवस -३ रा  - _GRATITUDE_*

आजचा दिवस कृतज्ञतेचा. आपल्या  आयुष्यातल्या  कितीतरी चांगल्या गोष्टी आहेत त्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करा. विश्वास असेल तर देवाचे आभार मानायला हरकत नाही ! आपल्या प्रियजनांनाही सांगायला विसरू नका. अशा  दहा गोष्टीची यादी  करा, ज्याच्याबद्दल आपण ग्रेटफुल आहोत. आज मन gratitude  ने भरून जाऊदे आणि मग बघाच काय होत ते! A grateful heart is a magnet of miracles!

 

*दिवस -४ था - _OFF LINE DAY_*

आजचा दिवस WHATSAPP, FACEBOOK,  INSTAGRAM सगळ्यापासून लांब राहायचा दिवस. मनावर ताबा आणणे, मन ताब्यात ठेवण्याच पाहिल पाऊल! OFF LINE  राहिल्यामुळे  मिळणारा वेळ विशेषकरून आपल्या फॅमिली मेंबर्स बरोबर घालवा. कित्येक दिवसाच्या राहिलेल्या गप्पा मारून घ्या ! आपल्या प्रियजनांबरोबर  प्रेमानं, मजेत वेळ घालवा. 

 

*दिवस - ५ वा -   _RESPECT_*

आपल्यापेक्षा लहान, आपले subordinates  आणि बाकीच्या सगळ्यांशी आज अत्यंत आदरानं वागायचं. उगीच   ढोंग नाही, मनापासूनचा! काही वेळा आपण मानसिक रुग्णांविषयी अनादराने बोलतो तो वेडा, खुळा इ.  किंवा दिव्यांगाबद्दल पांगळा,  बहिरा, आंधळा  असे अनुद्गार काढतो. स्वतःपेक्षा  वेगळया असलेल्या लोकांविषयी आदरानेच बोलण्याकडे आज लक्ष द्या.

 

*दिवस - ६ वा- _DECLUTTER_*

आपल्या साठवणूकीच्या हव्यासापोटी अशा अनेक गोष्टी आपल्याकडे पडून असतात,  महिनोमहिने, कधीकधी अनेक वर्ष वापरात नाही अशा तीन गोष्टी शोधा आणि योग्य व्यक्तीला दान देऊन टाका.  घराबरोबर मनही declutter करायला हवं ! आपल्या मनात डोकावून बघा अशी कुठली गोष्ट आहे का? जी निव्वळ कचरा आहे? एखाद्याबद्दल राग? कशाचीतरी jealousy? अशी एक गोष्ट शोधा आणि मनातून उचलून फेकून द्या. मनाला सांगा, माझ्या प्रिय सुंदर मना ही घाण मी तुझ्या सुंदर घरातून काढून टाकत आहे. आणि कल्पना करा की ती घाण तुम्ही जाळून टाकत आहात.

आज कमीतकमी  पंधरा मिनिटे शांत बसा . कानात ear Plugs घाला. स्वतःच्या श्वासाचं निरिक्षण करा. बाहेरचा आवाज बंद झाला की आतल्या आवाजाकडे लक्ष द्या. विचार आले तर त्यांच्या मागे लागू नका. त्यांना बघून सोडून द्या. रस्त्याने चालताना अनेक माणसे येतात/जातात आपण सगळ्यांकडे लक्ष न देता आपल्या ध्येयाकडे  चालतो तसेच करावे. आपण आपली स्वतःची company enjoy करावी.

This will really rejuvinate your mind !

 *हा सप्ताह आपण अनेक वेळा  करू शकतो किंवा एखादा जास्त आवडलेला दिवस जास्त वेळा पालन  करू शकतो. असे करता करता ही आपली जीवनशैली बनून जाईल आणि आपल्या मनाच रूपांतर एका सुंदर, सुद्रुढ, स्थिर आणि  आनंदान भरलेल्या मनात होऊन जाईल!*

ज्ञान

 *।।  श्री  राम  जय  राम  जय  जय  राम  ।।*

*🚩श्री  ब्रह्मचैतन्य  महाराज  गोंदवलेकर🚩*

*ज्ञान  हे  दुहेरी  शस्त्र  आहे .*

लोककल्याणाच्या तळमळीने जो ग्रंथ लिहितो तो खरा ग्रंथकार होय; वाचनात आलेले आचरणात आणून जो लोकांना सांगतो तो खरा वक्ता होय; आणि सांगितलेले आचरणात आणतो तोच खरा श्रोता आणि साधक होय. 

अलीकडे ज्ञानप्रसाराची अनेक साधने उपलब्ध झाली आहेत.त्यामुळे नको त्या ज्ञानाचाही विस्तार झपाट्याने होतो आहे. ज्ञान हे एक प्रकारचे दुहेरी शस्त्र आहे. कोणत्याही ज्ञानाचा बरावाईट उपयोग, तो करणार्‍यावर अवलंबून असतो. ज्ञान हे मुळात पवित्र आहे. जे ज्ञान नीति आणि धर्म यांच्या पायावर उभे असते ते जास्त प्रभावी ठरते. सर्वांचे एकमेकांवर प्रेम वाढेल आणि सर्वजण एकत्र येतील असे ज्ञान असावे. 

श्रीमंत-गरीब, विद्वान-अशिक्षित, लहान-थोर, स्त्री-पुरुष या सर्वांना एकमेकांबद्दल प्रेम, आदर आणि आपुलकी वाढेल, असे ज्ञान व्यक्त झाले पाहिजे. द्वेष-मत्सर वाढवील, नीतिधर्माला फाटा देईल, असे ज्ञान पुस्तकात नसावे. विद्वान शास्त्रज्ञ नवीन शोध लावून जगाला स्वार्थी आणि लोभी बनवितात, आणि त्यामुळे सर्वनाश होतो. जे ज्ञान समाधान देत नाही ते खरे ज्ञान नव्हे. जगाचे खरे स्वरूप ज्याने कळते ते खरे ज्ञान होय.

देहासंबंधी जे ज्ञान ते व्यावहारिक ज्ञान जे असे आहे तसे ओळखणे हे तत्त्वज्ञान. मी देहाला 'माझा' म्हणतो, अर्थात मी देह नव्हे. 'माझे घर' म्हणणारा 'मी', घराहून वेगळा ठरलो ! जडत्व म्हणजे काय ? देहाच्या ठिकाणी ममत्व हे जडत्व. पदार्थाचे यथार्थ ज्ञान ज्याला आहे तो शहाणा. व्यवहाराचे गूढ ज्याला कळते तो प्रपंची; जगाचे गूढ ज्याला कळते तो तत्त्वज्ञानी.

 सूक्ष्माचे ज्ञान होणे यात सुख आहे. आत्मा हा समुद्र आहे, तर जीव हा त्याचा अगदी लहान थेंब आहे. त्याची ओळख होऊन आत्म्याशी समरस होणे हेच खरे तत्त्वज्ञान आहे. 'ब्रह्म सत्यं, जगन्मिथ्या' अशा ज्ञानाच्या गोष्टी कळायला कठीण असल्या, तरी अभ्यासाने दीर्घ काळानंतर कळतील; पण नामाचे महत्त्व कळणार नाही; ते एक संतकृपेनेच कळते. नामावर विश्वास ठेवून अखंड नाम घ्यावे; त्यानेच समाधान लाभेल.

ज्या ग्रंथाच्या श्रवणाने भगवंताविषयी प्रेम उत्पन्न होते; ज्याच्या योगाने विरक्ति उत्पन्न होते, अनीतिचे वर्तन टाकून नीतिमार्ग, धर्ममार्ग याचा अवलंब करावासा वाटतो, तो सद्‍ग्रंथ; उदाहरणार्थ, ज्ञानेश्वरी, दासबोध, नाथभागवत, हे ग्रंथ वाचून सदोदित त्यांचे मनन करणे, हेच फार जरूरीचे आहे. त्याने ईश्वरप्रेम उत्पन्न होते.

*१७६ .   अत्यंत  कठीण  प्रमेये  असलेले  जगातले  ग्रंथ  वाचावेत ,  पण  शेवटी  अत्यंत  सोप्यातले  सोपे  असे  नामच  घ्यावे .*

*।।  श्री  राम  जय  राम  जय  जय  राम  ।।*

हेतू

 *।।  श्री  राम  जय  राम  जय  जय  राम  ।।*

*🚩श्री  ब्रह्मचैतन्य  महाराज  गोंदवलेकर🚩*  

*हेतू  शुद्ध  ठेवावा .*

मनुष्याने शुद्ध हेतू ठेवण्याचा प्रयत्‍न करावा. हेतू शुद्ध असला की स्वाभाविकच कृती त्याला अनुरुप होऊ लागते आणि प्रगतीला मदत होते. हेतू हा विहिरीत असणार्‍या झर्‍याप्रमाणे आहे. झरा गोड पाण्याचा असला म्हणजे विहिरीचे पाणी स्वाभाविकच गोड असते. म्हणुन हेतू शुद्ध ठेवण्याची दक्षता घ्यावी, आणि त्याकरिता रामाची प्रार्थना करावी. 

माणसाला देहरक्षणापुरते अन्न, वस्त्र आणि नाम घेण्याची बुद्धी असली की असमाधानाला जागा नाही. 'नको दैन्यवाणे जिणे भक्ति उणे' हेच रामराया जवळ मागावे. पर्वकाळात भगवंत कामधेनूचा अवतार घेतो; जे ज्याला पाहिजे ते त्याला देतो. पर्वकाळात सज्जन तसेच दुर्जनही आपली कामे करून घेतात. जारण-मारण ही देखील पर्वकाळांतच शीघ्र साध्य होतात. 

आपण मात्र भगवंताचे कसे व्हावे हे पहावे. शुभेच्छा धरावी, भावना जागृत करावी. 'काहीही कर, पण भगवंता तुझा विसर पडू देऊ नकोस.' असे भगवंताजवळ मागावे. 'आजवर कळत नकळत जे पाप झाले असेल ते नाहीसे कर. पुढे पुनः नाही करणार,' असे म्हणावे, म्हणजे मागली पापे नष्ट होतात. ज्याला विषयाची गोडी असते त्याला नाही परमार्थाची गोडी लागत. त्यांना 'मीच काय तो शहाणा, मोठा' असा अभिमान असतो. पण त्यांच्यापेक्षा लक्षावधी शहाणे आणि श्रीमंत जगात आहेत हे ते जाणत नाहीत. ते खालच्या लोकांकडे पाहतात आणि त्यांच्याहून मी श्रेष्ठ आहे असे म्हणतात. माझे चुकते आहे एवढे कळले तरी चालेल. विषयी लोकांना 'मला कुठे दुःख आहे' असे वाटते. पण दारूप्रमाणे विषयाची धुंदी उतरली म्हणजे पश्चात्ताप होतो.

'देव आहे' असे खर्‍या अर्थाने वाटणारे जगामध्ये थोडेच असतात. सद्‌विचार, सच्छास्त्र आणि सद्‍बुद्धि हे प्रत्येक माणसाला याच जन्मात भगवंताकडे नेण्यासाठी आहेत. प्रपंचाचा अनुभव कष्टमय आहे, पण भगवंताचा अनुभव आनंदमय आहे. तापाने आजारी असलेल्या माणसाला आपल्याला घाम यावा असे वाटत असते. पण नुसत्या वाटण्याने काही तो येत नाही, त्यासाठी डॉक्टरचे औषध घ्यावे लागते. तसे, ज्याला भगवंताचे प्रेम यावे असे वाटते, त्याने नाम घेणे हेच एक औषध घ्यावे. भगवंताचे प्रेम एकदा चिकटले की त्याच्या आड दुसरे काही येत नाही.

खाणीतल्या दगडामध्ये जसे सोने असते, तसा आपल्यामध्ये परमात्मा आहे. दगडातली माती अनेक चाळण्यांनी आणि यंत्रांनी काढून टाकतात आणि नंतर सोने हाती लागते, त्याचप्रमाणे अनेक वासना नष्ट झाल्यानंतर परमात्मा आपल्या हाती लागतो. आपण 'मी' पणाने मेल्यानंतर शेवटी परमात्मा प्रकट होतो.

*१७५ .   शुद्ध  असावे  आचरण ।  तसेच  असावे  अंतःकरण ।  त्यात  भगवंताचे  स्मरण ।  हेच  प्रपंच  सुखी  करण्याचे  साधन  ॥*

*।।  श्री  राम  जय  राम  जय  जय  राम  ।।*

२४ तास जप

 *🌹🙏 श्रीराम समर्थ 🙏🌹*

   *आपण अनुग्रह घेतो तेव्हा त्याचा एक भाग म्हणजे श्रीमहाराजांचे अखंड स्मरण ठेवणे हे होय. आपण अनुग्रह घेतो तेव्हा आपण त्यांचे होतो. 

एखाद्या स्त्रीचे लग्न झाल्यावर ती तिच्या पतीची होते. तसेच त्या स्त्रीला हा माझा पती आहे ही जाणीव २४ तास असते. त्याचप्रमाणे मी आता श्रीमहाराजांचा आहे ही जाणीव २४ तास राहिली पाहिजे. स्त्रीला प्रत्येक गोष्ट करताना हे आपल्या पतीला आवडेल का असे वाटते तसेच आपल्याला कोणतीही गोष्ट करताना ती श्रीमहाराजांना आवडेल का हा विचार आला पाहिजे. त्यांना न आवडणारे आपण करु नये. श्रीमहाराजांचे अखंड स्मरण ठेवणे म्हणजेच २४ तास जप करण्यासारखेच आहे.*

*||श्रीराम जय राम जय जय राम||*

नामस्मरणाची सवय

 *🌹🙏 श्रीराम समर्थ 🙏🌹*

*मुक्काम हेबळ्ळी. संध्याकाळी पू. बाबांची खोली.*

*पू. बाबा : आपण नाम टिकविण्याचा अभ्यासच केला पाहिजे. मी काय होतो आणि आता कसा झालो आहे. (ती सौ. आईंकडे पाहून) ह्यांना विचारा. एकदा खूप राग आला तेव्हां घरातल्या सगळ्या कपबशा फोडल्या होत्या. श्रीमहाराजांच्या सहवासामुळे आता शांत झालो आहे. म्हातारपण कठीण आहे पण नामस्मरणाची सवय केल्यास ते सोपे जाईल.

 आज सकाळी फोटो काढण्याचा कार्यक्रम झाला तेव्हां कितीजणांचे नामस्मरण चालू होते. (सर्वांचे नाही हेच उत्तर असल्याने कोणीच बोलले नाही) असे कां व्हावे ? फोटो काढणाऱ्याचे नाम राहिले तर मी एकवेळ समजू शकतो. पण तुम्हाला फोटोला उभे रहाण्यापलीकडे काय काम होते ?

 मग नाम कां झाले नाही ? माझे तर नाम चालले होते. तुम्ही करीत नाही, पण अभ्यासाने हे शक्य आहे. इथले वातावरण चांगले आहे. माझे समाधीवर नाम कसे छान जमले, लय लागला. गर्दी नसेल तेव्हां निदान आठ दिवस तुम्ही सर्वजण येथे केवळ नामस्मरण करण्यासाठी या.*

*-- अध्यात्म संवाद*

आईच्या प्रेमा

 *श्रीमहाराज आपल्या आईची फार मनापासून सेवा करीत. आईने काशीयात्रेला जाण्याची इच्छा व्यक्त करताच श्रीमहाराजांनी काशीयात्रेची तयारी सुरु केली. श्रीमहाराजांची पत्नी, जिला लोक आदराने 'आईसाहेब ' म्हणत, तिला काशीयात्रेला येण्याची इच्छा होती, पण तिची समजूत काढून तिला माहेरी धाडली आणि मोठ्या लव्याजम्यासह यात्रेसाठी प्रस्थान केले.

 निघण्यापूर्वी श्रीमहाराजांनी आपल्या घरावर तुळशीपत्र ठेवून सर्वांच्या नावाने पाणी सोडले. लोकांनी ज्याला जी वस्तू हाती लागली ती ते घेऊन गेले. घर धुतल्याप्रमाणे स्वच्छ झाले.* 

          *श्रीमहाराज नाशिकमार्गे प्रयागला गेले. प्रयागमध्ये श्रीमहाराजांनी आईला त्रिवेणी संगमामध्ये स्नान घातले. तीन रात्री तेथे राहून सर्वजण काशीला आले.* 

          *मसुरियादिन शिवमंगल नावाचा ब्राह्मण श्रीमहाराजांचा पंडा होता. हा फार श्रीमंत व वजनदार मनुष्य होता. तो*

 *श्रीमहाराजांना गुरुस्थानी मानीत असे. त्याने मोठ्या आनंदाने आणि दिमाखात श्रीमहाराजांची काशीमध्ये राहण्याची व्यवस्था केली. श्रीमहाराज तेथे*

 *जवळजवळ एक महिनाभर राहिले. आईला रोज स्वत: उचलून ते तिला एखाद्या लहान मुलाप्रमाणे सांभाळत गंगास्नानासाठी घेऊन जात. श्रीमहाराजांनी आईच्या हातून पुष्कळ  दानधर्म, अन्नदान करविले. याच काळात काशीमध्ये*

 *आत्मानंदसरस्वती नावाच्या विद्वान व साधनी संन्याशाचा परिचय झाला. त्याला रामनामाचे महत्त्व पटवून दिले. स्वामींनी श्रीमहाराजांकडून रानामाची दीक्षा घेतली, आणि श्रीमहाराजांनी त्यांना दीक्षा देण्याचा अधिकार दिला.*

          *काशीमध्ये एक महिनाभर राहून श्रीमहाराज आईला घेऊन गयेला गेले. तेथे पिंडदान करून सर्व मंडळी अयोध्येला गेली. जवळपास पन्नास दिवस चाललेली तीर्थयात्रेची दगदग गीताबाईंना सोसवली नाही.

 अयोध्येत त्यांना थकवा जाणवू लागला. अशक्तपणा वाटू लागला. औषध घेण्यास त्यांनी संमती दिली नाही. अन्नही घेणे बंद झाले. अंथरुणावर पडल्या पडल्या त्यांचे नामस्मरण सारखे चालू असे. 

श्रीमहाराज सारखे आईजवळ राहून सेवा करीत होते. आईची शरयू नदीत स्नान करण्याची आणि दानधर्माची इच्छा श्रीमहाराजांनी पूर्ण केली.*

 *अंतकाळ जवळ आल्याचे गीताबाईंनी ओळखले. गीताबाईंनी अगदी शांतपणे श्रीमहाराजांच्या मांडीवर ' राम  राम ' म्हणत देह ठेवला. श्रीमहाराज एवढे धैर्याचे पर्वत खरे, पण आईचा शेवटचा श्वास संपल्यावर ' आई ! तू गेलीस ना ! ' असे शब्द त्यांच्या तोंडातून निघून त्यांच्या डोळ्यात अश्रू आले. 

वयाच्या बाराव्या वर्षी सर्वसंगपरित्याग करणाऱ्या श्रीमहाराजांना जगामध्ये रामरायाच्या खालोखाल आपल्या आईचे प्रेम होते.या प्रसंगी सहजस्फूर्तीने श्रीमहाराजांच्या मुखातून जे अभंग बाहेर पडले ते हृदयस्पर्शी आणि आईच्या प्रेमाने ओथंबलेले होते. ' दया करी राम-सीता | सांभाळावी माझी माता* || ....................................' 

          *दहाव्या दिवसापासून त्यांनी आईची उत्तरक्रिया करण्यास प्रारंभ केला. तेराव्या दिवसापर्यंत असंख्य गरिबांना अन्नदान, दानधर्म, शंभर गायींचे दान, प्रत्येक भिकाऱ्याला घोंगडी दान असा अमाप खर्च श्रीमहाराजांनी आईच्या नावे केला.*

मैफल

 *मैफल म्हातारपणीची*

*एका संध्याकाळी आजोबांची मैफल जमली. एक आजोबा सांगत होते.. "आमच्या मुलानं जुना टीव्ही विकला, आणि भला मोठा नवा टीव्ही आणला. तुम्हाला म्हणून सांगतो, मला जरा वाईट वाटलं. जुन्या काळी पै पै साठवून, मी तो ब्लॅक अँड व्हाईट टीव्ही घेतला होता. पोरानं एका शब्दानं तरी विचारायचं ना !*

       

*म्हातारं झाल्यावर कोण काय विचारतो म्हणा ! आपल्याला कारभाराच्या सवयी लागलेल्या. खरं म्हणजे हळूहळू सगळे अधिकार सोडून, शांतपणे जगायला पाहिजे;  सगळं कळतं, पण वळत नाही. थोड्या वेळाने मुलगा म्हणाला, 'बाबा, तुम्हाला कमी दिसतं म्हणून, मोठा टीव्ही आणला.'*

      

*मी म्हणालो, 'बापाची काळजी असणारी अशी मुलं आजकाल दुर्मिळ झाली आहेत.' तेव्हा तो छानपैकी हसला. त्याला वाटलं की आपण म्हाताऱ्याला फसवलं. मात्र, त्याची बायको महिन्यापासून मोठ्या टीव्ही साठी मागं लागली होती, हे मला माहित होतं, पण आपण कशाला बोलायचं तसं !"*

       

*दुसरे आजोबा सांगत होते..... "म्हातारे म्हणजे परावलंबी; पण आपण असे तरुण असल्यासारखे जोमानं राहायला जातो, ते काय खरं आहे का गड्यांनो !*

        

*शेजारचा सीतारामभाऊ नाही का,  काठी न घेता फिरायला गेला, आणि आदळला डांबरी रस्त्यावर. नवा खुबा टाकावा लागला. पुन्हा आम्हाला फोन करून सांगतो, 'या घरी, नव्या खुब्याचा चहा पाजतो !' अशी गंमत !"*

       

*"पलीकडचा शांताराम काल  म्हणत होता, चहा देताना माझी सून डोक्‍यावर पदरच घेत नाही. मी त्याला सांगितलं, माझी सून मला चहाच देत नाही, आता बोल ! अरे, तुला चहा मिळतोय ना, मग तुला पदराचं काय घेणं आहे, बाबा ! तिच्या नवऱ्याला जसं आवडतंय तशी ती राहते. अहो, घरातल्या म्हाताऱ्या माणसांना आवडेल असं राहणारी सून दाखवा, अन् माझ्याकडून हजार रुपये घेऊन जा ! काळाबरोबर बदलायला पाहिजे ना आपणही !"*

        

*तिसरे आजोबा सांगत होते... "माझे एक जोडीदार रामभाऊ म्हणतात, पेन्शनमुळं आपलं म्हातारपण बरं आहे. कसलं खरच बरं आहे ! अहो, पेन्शन ठेवली पाहिजे ना आपल्या जवळ. ज्यांना पेन्शन आहे, त्यांची वीस-पंचवीस तारखे पासून चांगली सेवा सुरू होते. विशेष म्हणजे, महिना भर म्हाताऱ्याकडं पाहायला वेळ नसलेल्या कुटुंबाला, एक तारखेला त्याच्यासाठी भरपूर वेळ असतो. एकदा पेन्शन कुटुंबाच्या पदरात पडली, की पुन्हा म्हातारा वीस-तीस तारखेपर्यंत कुचकामी !*

       

*अहो, तो आपला नानाभाऊ नाही का, तो तर पेन्शन मिळाली की, काही पैसे पायमोज्यात दडवून ठेवायचा. सुनेच्या हे लक्षात आल्यावर, ती आता त्याचे पायमोजे रोज धुवायला मागते. एरवी, भूल देण्या इतपत वास मोज्यांना यायचा, तरी धुतले जात नसायचे."*

        

*चवथे आजोबा सांगत होते... "आपण कुणाला काही समजावण्याच्या भानगडीत पडायचं नाही. काही माणसं मरताना देहदान करतात. मग रुग्णालयात त्यांच्या शरीरावर प्रयोग होतात. तसे आपल्या म्हाताऱ्या माणसांवरही मरण्याच्या अगोदर कुटुंबा कुटुंबात प्रयोगच सुरू असतात. रुग्णालयातला तो देह तक्रार करतो का ? नाही ना ! तशी आपणही कुटुंबात करायची नाही. घरात हक्क गाजवायचा नाही. कर्तेपणा सोडून द्यायचा. कुणाला उपदेश करायचा नाही. घरातल्यांना आवडेल इतकंच त्यांच्यावर प्रेम करायचं.*

       

*घरात कुणी नवीन आला, की लगेच त्याच्या पंचायती सुरू करायच्या नाहीत. कुणाची निंदा करायची नाही. ताटात भाजी धडाची खाण्या  सारखी येत नसेल, तर आपलंच तोंड म्हातारपणा मुळं बेचव झालं आहे, असं समजायचं.*

        

*निसर्ग म्हाताऱ्यांची गात्रं शिथिल करतो, ती शिक्षा नव्हे; तर वरदान समजायचं ! घरातील न पटणाऱ्या गोष्टी दिसू नयेत, म्हणूनच डोळे अधू झाले आहेत, असं समजायचं. मग कुणी केलेलं भडक मेकअपही सौम्य दिसू लागतं.*

       

*ऐकायला येत नाही तेही बरंच म्हणायचं. नाहीतरी, आपल्या म्हातारपणा विषयी जे बोललं जातं, ते ऐकण्या सारखं नसतंच !"*

         

*पाचवे आजोबा सांगत होते... "हात-पाय चालतात तो वर सकाळ-संध्याकाळ फिरायला बाहेर पडत जा. आपण सारे म्हातारे एकत्र आलो, की कशा छान गप्पा होतात. शिवाय, घरच्यांनाही जरा मोकळेपणा मिळतो. सकाळी जागीच जमेल तेवढा योगा केलेला बरा. चला, आज  एकटाच बोलतोय, म्हणून तुम्ही कंटाळला असाल. इतका का बोललो, तर आता पंधरा दिवस आपली भेट होणार नाही म्हणून.*

        

*आमचा थोरला मुलगा तिकडं दूर राहतो, म्हणजे आमच्या तीन पोरांनी मला पंधरा पंधरा दिवस वाटून घेतलेलं आहे ! सकाळीच इथल्या सुनेने पिशवी भरली, आणि आठवण करून दिली, की इथले पंधरा दिवस संपले. निघा हवा बदलायला !*

        

*आता मी ज्या घरी जाणार आहे, त्या घरातल्या सुनेला पंधरा दिवस अमावास्या वाटणार ! त्यांना नावं ठेवण्यात अर्थ नाही. सुना पडल्या परक्‍या. आपलंच रक्त धडाचं असलंं पाहिजे ना !"*

        

*सहावे आजोबा सांगत होते.... "अहो, घराघरातल्या म्हाताऱ्यांच्या गमती सांगायला लागलो, तर मोठा ग्रंथ तयार होईल. त्यापेक्षा मी काय सांगतो ते नीट ऐका, आधी हे लक्षात घ्या की, आपला काळ आता गेला. आता ही पिढी आपल्याला बिघडलेली वाटते, पण, ती तिच्या जागी बरोबर आहे. पुढची पिढी यापेक्षा आधुनिक असेल.*

       

*आपण तरुण असतानाच्या काळात मोबाईल फोन, स्मार्ट फोन असते, तर आपणही हेच केलं असतं की नाही ! अहो, इतकं वय झालं, तरी आपण व्हाट्‌सऍप, फेसबुक वापरतोच ना ! मग ती तर तरुण पोरं आहेत. काळ घडवतो आणि बिघडवतोही. मोबाईलने डोळे जातील, डोकं चक्रम होईल, तेव्हा माणसाचा मोबाईलचा नाद आपोआप बंद होईल.*

        

*सकाळी सूर्य आभाळात लाली पसरतो. मावळतानाही तो तक्रार न करता, आकाश रंगवूनच बुडतो ना ! बस्स, आपली आयुष्याची संध्याकाळ अशीच घालवायची. सूर्यासारखी ! भोगाची सारी उष्णता पोटात दाबून !*

       

*आयुष्यभर नोकरी, करियर, पैसा याच्यामागे धावणारा पुरूष, कुटुंबाला वेळ देऊ शकत नाही, निवृत्त झाल्यावर त्यांच्याकडे वेळच वेळ असतो, पण कुटुंबाला आता त्यांना द्यायला वेळ नसतो, त्यांच्याशिवाय जगण्याची कुटुंबियांनाही सवय झालेली असते, त्यामुळे आता मिळालेल्या वेळेचे करायच काय, असा प्रश्न निर्माण होतो, आणि मग तो अस्वस्थ होतो.*

       

*हल्ली उतारवयातील बहुतेक कुटुंब दोनच माणसांचे आहे, कुठे कुठेतर आठवणींच्या सोबतीने रहाणारे एकट्याचे आयुष्य असते, आणि तेच जर एकमेकांना समजून घेण्यात कमी पडलेले असतील तर आयुष्याची संध्याकाळ सुंदर कशी होणार ? सोबतीला सुखद आठवणी तरी कशा असणार?*

        

*हातात वेळ असतो तेव्हाच, आपल्या जोडीदारासाठी वेळ द्यायला हवा, अन्यथा नंतर आपल्याला वेळ असेल, तेव्हा आपल्या जोडीदाराला वेळ नसेल, किंवा कदाचित जोडीदाराचे श्वासही संपलेले असतील. म्हणून गैरसमज वेळीच दूर झालेले बरे तरच आयष्याची संध्याकाळ सुंदर दिसते, आनंदात अनुभवता येते.*

       

*आपल्या घरातील मंडळींना आपल्या म्हातारपणी ही जमेल तसे जपू या, काळजी घेऊ या, कमीतकमी आपल्या  पासून त्रास होणार नाही हे बघू , सुखसमाधान देऊ.*

        

*चला आता आपआपल्या घरी, आपले सवंगडी (नातवंड) आपली वाट बघत असतील."*

उसनं

 *उसनं...* 🏵 

वैशाली आणि गौरव चं नुकतंच एका महिन्यापूर्वी लग्न झालेलं... दोघेही मूळ अकोल्याचे. नोकरी निमित्त गौरव आधीच मुंबईमध्ये स्थाईक झालेला आणि आता लग्नानंतर वैशालीने देखील मुंबई मध्ये नोकरी बघण्याचे ठरले. 

वैशाली जरी अकोल्यात वाढलेली तरी एकदम स्मार्ट, प्रचंड हुशार आणि हुशार असल्याने साहजिकच थोडीशी आत्मकेंद्री.. नाही म्हणजे मित्र मैत्रीण होते तिला, पण तरीही तिचा अभ्यास वगैरे सांभाळून मगच त्यांच्या बरोबर मज्जा करायला, फिरायला जाणारी अशी होती ती. आई अनेकदा तिला सांगत, अगं असं घुम्या सारखं राहू नये.. चार लोकात मिसळावं, आपणहून बोलावं, ओळखी करून घ्याव्यात... पण तेव्हा तिला काही ते फार पटत नसे.. आई सतत तिच्या बरोबर असल्यामुळे तिलाही कधी एकटं वगैरे वाटलं नाही...

आता मुंबई मध्ये आल्यावर हळू हळू इथलं वातावरण अंगवळणी पडत होत तिच्या.. वैशालीला मुंबईला घरी येऊन १०/१२ दिवस झाले होते.. कामवाली बाई सुद्धा मिळाल्याने वैशालीचा भार एकदम कमी झाला होता... 

ती अशीच एका दुपारी पुस्तक वाचत बसली होती तेवढ्यात दारावरची बेल वाजली.. तिने थोडंसं नाराजीनेच दार उघडलं.. पाहते तो साधारण ७० च्या आसपास वय असलेल्या आज्जी उभ्या होत्या दारात... 

तिने दारातूनच विचारलं,"आपण कोण? काय हवं आहे?"

"मी, लतिका देवस्थळी.. इथे शेजारच्या फ्लॅट मध्ये राहते." आज्जी बाईंनी माहिती पुरवली.

"बरं...काही काम होतं का??", आपली नाराजी सुरातून फार जाणवू न देता वैशाली ने विचारलं.

"१०/१२ दिवस झाले तुम्हाला येऊन , म्हटलं ओळख करून घेऊ.. म्हणून आले... आत येऊ?" 

वैशालीने थोडं नाराजीनेच दार उघडलं... तशी आज्जी बाई आनंदाने घरात येऊन सोफ्यावर बसल्या...

"थोडं पाणी देतेस??", आज्जी नी विचारलं.

"हो..."

वैशाली स्वयंपाक घरातून पाण्याचा ग्लास घेऊन आली...

"छान सजवलयस हो घर... निवड चांगली आहे तुझी...

मला थोडी साखर देतेस.. घरातली संपली आहे... ह्यांना चहा करून द्यायचाय.. मेला, तो किराणावला फोन उचलत नाहिये माझा.. कुठे उलथलाय देव जाणे.." आज्जी एका दमात सगळं बोलून गेल्या.

"हो आणते..."  वैशाली वाटी भरून साखर घेऊन आली...

"चला आज साखर दिलीस.. आपलं नातं साखरे सारखं गोड राहील हो पोरी", असं म्हणून देवस्थळी आज्जी तिच्या गालाला हात लावून निघून गेल्या...

जरा विचित्रच बाई आहे?? असं पहिल्याच भेटीत कोणी काही मागत का.. आणि हे काय, गालाला काय हात लावला तिने.. जरा सांभाळूनच राहावं लागणार असं दिसतंय... वैशालीचं आत्मकथन सुरू होतं.. तेवढ्यात गौरव आला...

तिने गौरवच्या काना वर घडलेला प्रकार घातला... तो म्हणाला," अग म्हाताऱ्या आहेत ना वाटलं असेल तुझ्याशी बोलावं म्हणून आल्या असतील.. नको काळजी करूस.."

एक दोन दिवस गेले अन् परत दुपारी दारावरची बेल वाजली..

 

वैशालीने दार उघडलं तर समोर आज्जी... आणि हातात वाटी...

आज ही काहीतरी मागायला आल्यात वाटतं...

"जरा थोडा गूळ देतेस का?? ह्यांना आज गूळ घातलेला चहा प्यायचाय आणि घरातील गूळ संपलाय..." इति आज्जी

"हो.. देते..."

वैशाली वाटीतून गूळ घेऊन आली ... 

"वा .. धन्यवाद हो पोरी... चांगली आहेस तू... असं म्हणून तिच्या हाताला हात लावून आज्जी घरी गेल्या.."

तिला परत अस त्यांनी स्पर्श करणं जरा खटकल...

पुन्हा एक दोन दिवस झाले आणि आज्जी दारात उभ्या आणि हातात वाटी, "जरा दाणे देतेस..."

हे असं हल्ली दर एक दोन दिवस आड चाले... काहीतरी मागायचं आणि जाताना हाताला, गालाला, पाठीला, डोक्याला हात लावून निघुन जायचं... वैशालीला ते अजिबात आवडत नसे, अस परक्या बाईने आपल्याला हात लावणं..

ती आपली गौरवला नेहमी सांगायची पण तो काही हे सगळं फार सिरीयसली घेत नव्हता...

एके दिवशी न राहवून तिने ठरवलं आता आज आपण त्यांच्या घरी जाऊन काहीतरी मागुया... हे काय आपलं सारखं घेऊन जातात काही ना काही...

वैशाली ने आज्जींच दार वाजवलं.. आजींनी दार उघडलं तशी वैशाली घरात गेली..

आज्जी, " अरे व्वा, आज चक्क तू माझ्या घरी आलीस.. छान छान.. खूप बरं वाटलं..." 

वैशाली आपलं स्मितहास्य करत घरावरून नजर फिरवत होती आणि एका जागी तिची नजर खिळली... भिंतीवर २५/२६ च्या आसपास असलेल्या एका सुंदर मुलीचा फोटो आणि त्याला हार...

आज्जीच्या लक्षात आलं... 

"ही माझी वैशाली... काय गंमत आहे नाही... सेम नाव... काही वर्षांपूर्वी अपघातात गेली... मला कायमच पोरक करून...

जेव्हा तू इथे राहायला आलीस आणि तुझं नाव ऐकलं ना तेव्हा सगळ्या आठवणी एकदम ताज्या झाल्या... खूप अडवलं ग मी स्वतःला की माझी वैशाली आता नाहीये आणि परत कधीच येणार नाहीये... पण मन फार वेड असतं पोरी... बुद्धी वर मात करतच.. 

आणि मग मी सुरू केलं तुझ्या कडे उसन सामान घ्यायला येणं... पण खरं सांगू, मी सामान नाही ग स्पर्श उसना घेत होते... !!" 

प्रणिता स्वप्निल केळकर 

१४/०६/२०२४

*धन्यवाद ☞*

हवं तसं

 घाईघाईने प्रोफेसर  काँलेजात शिरत होते, तर गेटवरच  वाँचमनने हटकलं

काय सर, वहिनी नाहीयेत वाटतं घरी? ते थबकले जरा वैतागले सुद्धा, याला काय करायचय?

असं मनात  म्हणत असताना त्यानी  आपलं लक्षच नाही असं दाखवत सायकल  स्टँडला लावली, आणि ते  आत जायला  वळले.. तरी वाँचमनने पाठ सोडली नाही

वहिनी नाहियेत का घरी?

कशा वरून?

तुम्हाला आज यायला दहा मिनिटं उशीर झाला आणि जेवणाचा डबा पण दिसत नाही

प्रोफेसर एकदम चमकले , खरच आज आपला डबाही राहिला आणि  सकाळची न्याहरीही, त्यानी खिसा चाचपडला खिशात नेहमीची गोळीही नव्हती

वाँचमनला काही उत्तर न देता  ते इमारतीकडे वळले.. ग्राऊंड पार करत असताना आज  उशीर? आज   उशीर?

हे त्याना किमान दहावेळा ऐकावं लागलं

खरच गेल्या बावीस वर्षात  बोटावर मोजण्याइतकया वेळाच त्याना उशीर झाला होता

पण त्या मागची कारणं ही तशी होती

पण आजचं कारण? बायको भांडून माहेरी गेली म्हणून उशीर? ते ही या वयात? लग्नाला इतकी वर्ष झाल्यावर? एकुलत्याएका मुलीचं लग्न झाल्यावर?

लग्नात पाठवणीच्या वेळी बबी अगदी गळ्यात पडून मुसमुसत म्हणाली होती  पप्पा आईला सांभाळा तिला एकटी पडून देऊ नका , तुम्ही कामात असलात की तुम्हाला कशाची आठवण रहात नाही

त्याना क्षणभर उगाच गिल्टी सुद्धा वाटलं काल आपण थोडं नमतं घ्यायला हवं होतं

ती काय वेगळं सांगत होती , रीतीला धरून काही गोष्टी कराव्याच लागतात

आता मुलगी डोळ्यासमोर रहावी म्हणून आपण हट्टाने गावातली स्थळं बघितली , केवळ बाहेरगावी मुलीला पाठवावं लागेल म्हणून सोन्यासारखी स्थळं नाकारली

आता गावातलं सुयोग्य स्थळ मिळाल्यावर काही रिवाज पाळावेच लागतात

मुलीच्या सासरे बुवांच आँप्रेशन झाल्याचं कळल्यावर त्याना भेटुन येणं गरजेचं होतं

हे अत्ता पटतय , काल नव्हतं पटत

म्हणून भांडली ती

दात टोकरताना कसं  अडकलेल्या बडिशेपेबरोबर पेरूची अडकलेली बी सुद्धा बाहेर पडू शकते

भाताचं शीत जिभेवर  येऊ शकतं तसं एकदा वाद सुरू झाल्यावर तिला काय काय मुद्दे आठवले

म्हणजे ही ते विसरलेली नाही हे ही प्रोफेसरांच्या कालच लक्षात आलं होतं

आपण फार अन्याय केला तिच्यावर ही त्रासदायक  भावना त्यानी मनात स्थिराऊ दिली नाही

ते भर भर वरच्या मजल्यावर जायला निघाले , आज पहिला पिरियेड आँफ होता  म्हणून बरं पण तरी टीचर्स रूम मधे शिरताना त्याना ऐकून घ्यावच लागलं

हे काय आज उशीर, उत्तरादाखल होकारार्थी मान हालवत ते बसते होणार होते इतक्यात कँटींनचा पोर्‍या आला त्याना एकदम  चहाची तल्लफ आली त्याच नादात त्यानी चहा मागितला

एकदम दोघातीघानी उस्फुर्तपणे विचारलं मिसेस नाहियेत का घरी? प्रोफेसर  चमकलेच

मग त्यांच्या लक्षात आलं त्याना सकाळचा चहा तिच्याच हातचा लागायचा तिच्या हातचे दोन कप ढोसले की ते कधी काँलेज मधे येऊन चहा प्यायचे नाहीत

आज त्यानी स्वत: केलेला चहा सुद्धा पिववला नसल्याने मोरीत ओतून दिला होता

ही इतकी कशी घुसली माझ्या आयुष्यात ? पोर्‍यानी चहा समोर ठेवला पण त्यांच्या तोंडाची चवच गेली

पुढच्या  तासावर जायच्या आधी तयारी करत असताना मुलीचा फोन आला

पप्पा आई कुठाय, कितीवेळा घरी फोन केला उचलतच नाहीये

म्हणून नाईलाजाने तुम्हाला फोन  केला , तुम्हाला काँलेजात फोन केलेला आवडत नाही ना?

आपण किती आपलं महत्व वाढवून ठेवलय ? मुलीशी  जुजबी  बोलून त्यानी फोन ठेवला

कसे वागतो आपण ? त्यानी स्वत:लाच  विचारलं

एकदा तिचा फोन भाजी मंडईत हरवला ती म्हणाली मला काय करायचाय फोन? तर लगेच आपण हात आखडता घेतला, दिलदारपणे का नाही म्हणालो आपण घेऊया दुसरा फोन , सवय नसली की हातातल्या

या अशा गोष्टी हरवायच्याच

त्याना तासावर जाणं अशक्य झालं त्यानी रजा टाकायचं ठरवलं

काँलेजात येऊन रजा टाकणार? त्याचं उत्तर ठाम पणे दिलं "हो"

मस्टरवर सही न करता ते बाहेर पडले तर मुख्याध्यापक भेटले नमस्ते म्हणत ते आदबीने उभे राहिले

मुख्याध्यापकानाही प्रोफेसरांबद्दल आदर होता पी एच डी च्या उमेदवारांचे ते लाडके गाईड होते

प्रोफेसरांचे कितीतरी पेपर्स   वेगवेगळ्या विद्यापिठात नावाजले गेले होते

त्यांच्या बद्दल आदर वाटणं साहजिकच होतं पण त्यानी पण आज वेगळाच प्रश्न विचारला

वहिनी नाहियेत का घरी ?

गोंधळून हे म्हणाले का हो? तुम्ही कसं ओळखलत?

शर्टाच बटण तुटलय.. सिफ्टीपिनेने झाकणं हे वहिनींचं काम नाही

 ते नेहमीचं तेज नाही, काय झालय?मुख्याध्यपकानी त्यांच्या खांद्यावर हात टाकत त्याना आपल्या केबीनकडे वळवलं , दोघे बसल्यावर

प्रोफेसरानी मग मोकळेपणाने सांगितलं

कारण साधं होतं पण भांडण वाढत वाढत  गेलं

मुख्यध्यापक म्हणाले  रागाऊ नका तुम्हाला स्पष्ट जाणीव करून देतो म्हणजे गुंता सुटेल

कसली जाणीव?

तुमचं तुमच्या बायकोवर नितांत नितांत प्रेम आहे  आणि तिच्याशिवाय तुम्ही स्वत:ला असुरक्षीत समजता

पण त्याच बरोबर.. ते बोलायचे थांबले

त्याच बरोबर काय सर?

तुमच्या मनात एक छुपा तुम्हाला  माहीत नसलेला अहंकारही आहे

छे छे  कसला अहंकार? आणि तिच्या समोर?

हो! छुपा अहंकार आणि तो ही तुमच्या नकळत आणि स्पेशल वहिनींसमोर

तुम्ही डबल ग्रँज्युएट आहात डाँक्टरेट मिळवली आहेत

आणि वहिनी अवघ्या मँट्रीक पास

पण एक सांगू? वहिनी माझ्या वडीलांच्या लाडक्या विद्यार्थीनी होत्या अतिषय ब्रिलियंट स्टुडंट

त्याना खूप  शिकायचं होतं पण घरची पिरिस्थिती बेताची त्यात तीन तीन मुली

तुमचं स्थळ सांगून आल्यावर त्यांच्या वडिलानी लग्न ठरवून टाकलं तुमच्याकडूनही लगेच होकार आला

प्रोफेसराना एकदम  त्यावेळचं तिचं छुईमुई रूप आठवलं

आपल्याला बेहद्द आवडली होती ती आपण भाळलो होतो तिच्यावर कविता केल्या, तासंतास बोललो होतो तिच्याशी, मग काय झालं?ते आपल्याच विचारात असताना मुख्याध्यापक बोलत होते

 तुम्ही तुमच्या व्यापात व्यग्र झालात म्हणून तुम्हाला कळलं नसेल किंवा लक्षात आलं नसेल

पण कितीवेळा वहिनी तुमचे पेपर्स वाचायच्या

काय?

हो ! खरच!

नुसत्या वाचायच्या नाहीत तपासायच्या, एक दोन ठिकाणी स्पेलींग सुधारलेलं असायचं ,  नवीन परिछ्चेद सुरू करण्या विषयीची खुण केलेली असायची, कितीवेळा देवाजवळ पेपर ठेऊन दिलेले कळायचे

पेपरला हळदीचे किंवा  कुंकवाचे  डाग दिसले की आम्ही ओळखायचो

तुम्ही टायपींगला पेपर्स आणून दिलेत की भोईटे मला न चुकता दाखवायचा  मला तुमचा स्टडी फार आवडतो

 महत्वाचे मुद्दे मांडता तुम्ही

पण महत्वाचे मुद्दे मांडता मांडता  तुम्ही हा फार महत्वाचा मुद्दा विसरलात,  प्रोफेसर एकदम गुदमरून गेल्यासारखे झाले

मी घरी जाऊ सर ?

यस अफकोर्स, हवं तर माझी गाडी घेऊन जा

नको  थँक्यु म्हणत ते केबीन बाहेर धावले

त्यानी जिना उतरता उतरता तिच्या माहेरी फोन लावला

जरा हिला फोन दे

ताई नाहिये घरी

अरे ती रागावली आहे माझ्यावर, तरी बोलाव तिला

काय? तुमच्यावर रागावली? पण असं काही म्हणाली नाही

मग दे ना फोन

भावजी ताई खरंच सकाळीच घरी गेली , तुमचा सेमिनार आहे ना पुढच्या आठवड्यात त्याची बरीच तयारी आहे म्हणाली  तुम्ही पाचगणीला गेलात की येते म्हणाली

प्रोफेसराना आवंढा गिळणं मुष्कील झालं  तरी  सहज बोलल्यासारखं ते म्हणाले नाही ! तेंव्हाही तिला यायला नाही जमणार

का? मेव्हणा गोंधळून म्हणाला

कारण आम्ही दोघं जातोय पाचगणीला, ती माझ्या सोबत असेल

माझं एक काम कर, छानसा मोबाईल सजेस्ट कर मला तुझ्या ताईसाठी घ्यायचाय

रात्री फोन घेऊनच ये , आपण मस्त जेवायला जाऊ

सायकलवर ढांग टाकून ते घराकडे निघाले

आणि समोर घराचं दार उघडं बघून त्यानी आपले डोळेच मिटून घेतले

पायरीवरच बसले

ती दाराशी येत म्हणाली आता हे काय नवीन?

तीला आपल्या जवळ बसवत म्हणाले बघ आता  आपलं सगळच नवीन असेल  आपल्याला हवं तसं हवं तितकं।        

लेखक - चंद्रशेखर गोखले

एकच वस्तू

 *।।  श्री  राम  जय  राम  जय  जय  राम  ।।*

*🚩श्री  ब्रह्मचैतन्य  महाराज  गोंदवलेकर🚩*

*सुख  त्यागात  आहे ,  भोगात  नाही .*

अमुक हवे असे वाटले आणि ते मिळाले नाही, म्हणजे दुःख होते. अमुक हवे असे वाटूच देऊ नये. परमात्मा ठेवील त्यात समाधान मानावे. याचेच नाव वैराग्य.

 आपण विषयांत बुडतो आहोत, आणि पुनः विषयाचीच कास धरली तर आपण अधिकाधिक नाही का बुडणार ? विषयाची आस धरणे म्हणजे त्याचे दास होण्यासारखे आहे. 

मनुष्य सुखाकरता धडपड करतो, आणि अंती दुःखमय अशा विषयाची आशा करतो. सुख त्यागात आहे, भोगात नाही, हे पुष्कळांना पटत नाही.

परिसाला लोखंड लागले म्हणजे त्याचे सोने होते, पण रुप्याचे काही सोने होत नाही. तसे आपण दीनाहून दीन म्हणजे अभिमानरहित झाले पाहिजे. आणि असे झाले म्हणजेच परमात्म्याला अनन्य शरण जाता येईल. हे व्हायला त्याची कृपाच पाहिजे, आणि ती नित्य भाकावी.

 एखाद्या गोष्टीने आपले मन अस्वस्थ होते ते का बरे ? त्या गोष्टीला आपण सत्यत्व देतो म्हणून. हा सर्व खेळ आहे, हे मिथ्या आहे, असे जाणून, ज्याप्रमाणे नट नाटकातली आपली भूमिका अगदी खर्‍यासारखी करतो, त्याप्रमाणे व्यवहार करावा. सुख, समाधान, सत्यात असते, मिथ्यात नसते.

 आजपर्यंत आपण विषय उपभोगले पण त्यात आपल्याला सुख झाले नाही; मग विषय मिथ्या आहेत याची भगवंताने तुम्हाला प्रचीती नाही का दिली ? तरीसुद्धा तुम्ही या विषयांतच प्रपंच कसा सुधारेल असे मला विचारता, याला काय म्हणावे ? जे दुःखमयच आहे त्यात सुख कुठून मिळणार ? दोन लहान मुली भातुकली खेळल्या; जी मुलगी गरीब होती तिने पोळ्या आणि गुळांबा केला, पण जी श्रीमंत होती तिने मात्र श्रीखंड आणि बासुंदी केली. 

पहिलीचा गुळांबा जितका पोट भरण्याला उपयोगी नाही, तितकेच दुसरीचे श्रीखंडही उपयोगी नाही. तसे प्रपंचाचे खरेपण आहे. प्रपंच असण्यासाठी बायको आणि मुले यांची गरज आहेच असे नाही; जो दुसर्‍यावर अवलंबून असतो तो प्रपंचीच असतो. म्हणून एकटा असला तरी प्रपंचीच असतो.

 दुसर्‍यापासून सुख मिळविण्याचा प्रयत्‍न करणारा मनुष्य हा प्रपंची होय. पाचजण मिळून प्रपंच बनतो. त्यामध्ये प्रत्येकजण स्वार्थी असतो. मग सर्व सुख एकट्यालाच मिळणे कसे शक्य आहे ?

प्रपंचामध्ये अनेक वस्तू आहेत, पण भगवंताजवळ एकच वस्तू आहे. प्रपंचामध्ये कितीही वस्तू आणल्या तरी पुर्‍या पडत नाहीत, कारण एका वस्तूच्या आणण्यामध्येच दुसर्‍या वस्तूच्या आणण्याचे बीज आहे. पण भगवंताचे तसे नाही. भगवंताची वस्तू एकदा आणली की पुनः ती आणायला नको.

*१७४ .   'अमुक  एक  वस्तू  आहे  म्हणून  मी  सुखी  आहे'  या  वृत्तीत  राम  नसून ,  काही  नसताना  वृत्तीचे  समाधान  टिकले  पाहिजे .*

*।।  श्री  राम  जय  राम  जय  जय  राम  ।।*

अहंकार

 श्रीरामकृष्ण : अहंकार आहे म्हणून ईश्वराचे दर्शन होत नाही, ईश्वराच्या घराच्या दरवाज्यासमोर हे अहंकाररुपी झाडाचे खोड पडलेले आहे. हे खोड उल्लंघिल्याखेरीज त्याच्या घरात प्रवेश करतां येत नाही. "एकजण भूतसिद्ध झाला. सिद्ध होऊन त्याने हाक मारताच लगेच भूत आले. येऊन म्हणाले " काय काम करावे लागेल ते सांगा. जेव्हा तुम्ही मला काम देऊ शकणार नाही तेव्हा मी तुमची लगेच मुंडी मुरगळीन. त्या माणसाने लागोपाठ त्याला कामे सांगितली. ती करवून घेतली. 

त्यानंतर त्याला काम आढळेना. भूत म्हणाले  "मी आता तूझी मुंडी मुरगाळू ?" तो म्हणाला " थोडं थांब, मी आलोच" अस म्हणून तो त्याच्या गुरुदेवांजवळ जाऊन म्हणाला "महाराज मी मोठ्या संकटात सापडलो आहे. वरील सगळा प्रकार कथन केला,आता काय करू.?" तेव्हा गुरू म्हणाले " तू एक काम कर , तू त्याला एक मोठा कुरळा केस दे व तो सरळ करायला सांग."

 भूत रात्रंदिवस कुरळा केस सरळ करीत बसला. केस कसला सरळ होतो ? जसा वाकडा होता तसाच राहिला .अहंकार देखील हा जातो व असाच फिरून येतो. अज्ञानी मुलासाठी पालक नेमला जातो . अज्ञानी मूल मालमत्तेचे रक्षण करू शकत नाही.म्हणून राजा त्याचा भार घेतो. माणसाने अहंकाराचा त्याग केल्याखेरीज ईश्वर त्याचा भार घेत नाही.

प्राण्यांना विकल्प नसतो

 *श्रीराम समर्थ*

*प्राण्यांना विकार नाही*

         प्रभावतीबाई नांवाच्या महर्षि रमणांच्या एक अंतरंग शिष्या होत्या. त्यांचा विवाह ठरला. रमणांचा आशीर्वाद घ्यावा यासाठीं त्या आश्रमाकडे आल्या. बाईंनी असा विचार केला की रमण रोज संध्याकाळी डोंगरावर फिरायला जात. डोंगरावरून ते खाली उतरत त्यावेळी पायथ्याशीं त्यांना गाठावे व त्यांचा आशीर्वाद घ्यावा. त्याप्रमाणे त्या पायथ्याशीं उभ्या राहिल्या. रमण खालीं उतरले तेव्हां त्या पुढे झाल्या व पायावर डोकें ठेंवू लागल्या. रमण चट्दिशी मागे झाले व त्यांनी दुरून त्यांना आशीर्वाद दिला. इतक्यात आश्रमातील एक कुत्री  तेथे आली आणि रमणांच्या पायांशी गेली. रमणांनी तिच्या पाठीवरून हात फिरवला आणि 'बरी आहेस ना!' असे तिला म्हणाले. तें पाहून प्रभावतीबाई रडूं लागल्या व म्हणाल्या  'भगवान! त्या कुत्रीहून मी हिन आहे कां? आपण माझ्या पाठीवरून कां हात फिरवीत नाही?' तेव्हां रमण म्हणाले 'बाई ! प्राण्यांना विकल्प नसतो म्हणून त्यांचे अंतःकरण शुद्ध असतें. माणसाचें तसें असत नाहीं.'

                *********

संदर्भः साधकांसाठी संतकथा हे प्रा के वि बेलसरे ह्यांचे पुस्तक

*संकलनः श्रीप्रसाद वामन महाजन*

दख्खन के साधू

 *चतुर्भुज राम मूर्ती ....बऱ्याच वर्षंपूर्वी घडलेली घटना*

*मध्यप्रदेशातली मराठी संस्थाने म्हणजे ग्वाल्हेरचे शिंदे, इंदूरचे होळकर व धारचे पवार. धारच्या हद्दीत राम मंदिर येते. ज्यावेळी उत्तर हिंदुस्थानात मुसलमान सत्ता होती तेव्हा मंदिर व मूर्तीची तोडफोड होत असे. 

तेव्हा पुजारी व भक्त मंडळी देवाची मूर्ती अज्ञात ठिकाणी लपवून ठेवीत असत. पुण्याचे एक रामभक्त ब्राह्मण होते. त्यांना श्रीरामाचा दृष्टांत झाला की तू धारला ये व मला बाहेर काढ. 

सुरवातीला त्यांनी लक्ष दिले नाही तेव्हा त्यांना चतुर्भुजरामाचे दर्शन झाले व मूर्ती डोळ्यासमोरून हालेना तेव्हा ते धारला गेले. त्यावेळी धारच्या राणीसाहेब तेथे कुलमुखत्यार म्हणून कारभार पहात होत्या. मोठे वैभव होते व गजांत लक्ष्मी होती. 

ते गृहस्थ राणीसाहेबांना भेटले व सर्व हकिगत सांगितली. राणीसाहेबांनी आपल्या अधिकाऱ्यांना चतुर्भुज-रामाबद्दल माहिती मिळते का ती चौकशी करण्यास सांगितले. पण माहिती कळेना. तो ब्राह्मण रडकुंडीला आला. 

तो पुण्यापासून धारपर्यंत खडतर प्रवास करीत आला होता. त्याने रामाचा धावा सुरू केला. तेव्हा त्याला दृष्टांत झाला की मी मांडवगण (मंडू) च्यां जंगलात आहे. राणीच्या काही अधिकाऱ्याबरोबर ते गृहस्थ मंडूच्या जंगलात गेले. पण स्थान समजल्याशिवाय खणणार कोठे? तेव्हा पुन्हा श्रीरामालाच साकडे घातले.

 तेव्हा प्रेरणा झाली की संस्थानचा गजराजच ते स्थान दाखवेल. तेव्हा हत्तीला तेथे आणले. तो जंगलात मुक्त फिरू लागला. एका ठिकाणी तो थांबला व खाली बसला व तेथून तो हालेना. ब्राह्मणाने सांगितले की येथे खणा.

 येथपर्यंत बराच उपद्व्याप झाला होता. राणी म्हणाली "समजा, येथे खणून काहीच हाताला लागले नाही "तर..?" तेव्हा ब्राह्मण म्हणाला, "आपण माझा शिरच्छेद करा, समजा आपण मला मारले नाही तर मी स्वत:च देहांत प्रायश्चित्त घेईन." खणण्याचे काम सुरू झाल. 

एका विशिष्ट खोलीवर खणू असा आवाज ऐकू आला. ती एक मोठी फरशी होती. ती अलगद काढली तर, आत भुयार होते त्याला पायऱ्या होत्या. तेथून आत उतरल्यावर चतुर्भुजरामाची मूर्ती दिसली. भुयार स्वच्छ होते व तेथे रामापुढे नंदादीप तेवत होता असे सांगतात.

 "जानकीजीवनस्मरण जयजयराम अशी गर्जना करीत  श्रीरामाला बाहेर काढले. त्याची षोडशोपचार पूजा, पुरुषसूक्त व पवमानयुक्त अभिषेक करून प्रतिष्ठापना केली. धारच्या राणीसरकारांनी तेथे सुंदर मंदिरबांधले. नित्य नैमित्तिक पूजा व उत्सवासाठी पुजारी नेमले व वतन नेमून दिले. मंदिराच्या वरच्या बाजूला दरबारासारखी बैठकीची व्यवस्था केली. भुयाराची जागा जशीच्या तशी व्यवस्थित करून ठेवली.*

*टीप - आजही ते भुयार आपणास पहावयाला मिळते व इतिहासाची साक्ष देते. तेथे चौकशी करता त्यावेळी एका   वृद्ध तेज:पुंज साधूने सांगितले - "यहाँ महान रामभक्त दख्खन के साधू आये थे ।" आणि ते दख्खन के साधू आणखी कोणी नसून आपले श्रीमहाराज, (श्री ब्रम्हचैतन्य गोंदवलेकर महाराज)*

भगवंताचे नाम

 प्रत्येकाच्या प्रारब्धाप्रमाणे प्रपंचामध्ये माणसाला सुखदुःख येत असते. ते आपण केलेल्या कर्माचे फळ असल्यामुळे सुखाने हुरळून जाऊ नये व दुःखाने अस्वस्थ होऊ नये. 

असे न होण्यास आपले मन शांत राहणे जरूर आहे. जो पर्यंत मी कर्ता आहे अशी भावना असते तो पर्यंत सुखदुःखाचे हेलकावे मनाला बसतात. म्हणून कर्तेपण रामाकडे द्यावे आणि देहाने मन शांत ठेवावे. रामाचे नाव शक्य तितके घेऊन आपले मन त्याचे ठिकाणी चिकटावें त्या साठी मनापासून प्रार्थना करावी. 

आपली नोकरी, अधिकार पैसा ऐश्वर्य इतकेच नव्हे तर आपले नातेवाईक वगैरे गोष्टी तात्पुरत्या असतात. त्या सगळ्यांन मध्ये टिकणारी जर गोष्ट असेल तर ते भगवंताचे नाम होय. आपण व्यवहारात,  या सगळ्यांच्यात राहून देहाने सर्व गोष्टी कराव्या लागणार. त्या अगदी छान पणे कराव्या. तरी त्या पासून आपल्याला समाधान मिळेल हा भ्रम कधी होऊ देऊ नये.

पथ्य

 पु.श्री.गुरुदेव रानडे यांच्यापुढे  जेवणाचे ताट वाढून आणलं की ते एखादा चमचा आमटी किंवा थोडंस काही तरी खायचे. पुढे ते म्हणत मला सगळं खावं नाही लागत नुसता वास घेतला तरी त्याचा भोग होतो. काहीही असो इंद्रियांवर ताबा असलाच पाहिजे. 

एक मासा आहे त्याला पकडण्यासाठी गळाला गांडूळ लावतात त्या गांडूळाच्या  आशेंन मासा गळ गिळतो व त्यात अडकतो मरतो. त्याच्या दृष्टीने हे सुख नाही. सुखाचा भ्रम आहे. तशी आपली इंद्रिये पण खाण्याच्या अनुषंगाने  सुखावतील पण त्याला मर्यादा घातली पाहिजे. 

पु.श्री.तात्यासाहेब केतकर सांगत की गोंदवले येथे  जेवणाच्या वेळी सर्व मंडळी पानावर बसलेली असायची. भात वाढलेला असायचा तूप वाढलेलं असायचं पण महाराज काही जेवायला उठायचे नाहीत. पाच दहा मिनिटे वेळ काढायचे.तिथे श्री. काका फडके म्हणून सद्गृहस्थ होते. त्यांनी महाराजाना विचारले की आपण असे का थांबता. तर महाराज म्हणाले " अरे , रोज तुम्ही ऊन ऊन अन्न घरी खाताच ना, त्या अन्नाची चव कमी व्हायला असे केल्याशिवाय तुम्ही कसे तयार होणार ?" 

( चवीने कधी खाऊ नये) असं शिक्षण महाराज देत असत. मुद्दा काय तर इंद्रियांना वश होऊ नये. अति जेवण झाली की मन साध्या विषयात एकाग्र होत नाही. हे सगळं सुक्ष्मातल शास्त्र आहे. आपल्या मनात काय तरंग उठतात , कशाची वासना येते हे सगळं म्हणजे आपली घसरण आहे. मन असं सांभाळणे हे पथ्य आहे.

प्रपंच

 ।। जय जय रघुवीर समर्थ।।

 *तर, एक नम्र विनंती* 🙏

तर, आता आजच्या लेखास सुरुवात करतो🙏

 *कालचा प्रश्न...* 

 *प्रपंच करायचा की नाही?* 

 *नाती जपायची की तोडायची?* 

संसारात अशी नाती तोडता येत नाहीत, अशी काही स्टेटमेंट्स प्रतिक्रिया म्हणून आली🙏

मंडळी, श्री समर्थ " *साधनेत येणारे अडथळे सांगत आहेत* आणि ते सुद्धा

 ' *ब्रह्मज्ञान प्राप्त झालेल्या साधकांना '* 

ह्याचा अर्थ आपण फक्त 

' *ते वाचन* ' करायचे आहे🙏 

 *अनुकरण* करण्यासाठी समजून घ्यायचे आहे🙏

 *आता, आपण* ... 

*प्रपंच सुखाने करावा, नेटका करावा* ... 

 *नाती तोडायची?* 

तर मुळीच नाही, आहेत ती जपायची आहेतच🙏

 *मग काय करायचं?* 

प्रपंच करताना 3 शब्द पक्के डोक्यात असावे🙏

 *उचित, प्रमाण , अलिंप्य* 

जे करावे ते ' *उचित* ' असलं पाहिजे. 🙏

जे कराल ते ' *प्रमाणात* ' असलं पाहिजे, वाहवत जायचं नाही. 🙏

जे कराल त्या पासून ' *अलिंप्य* ' राहता आलंच पाहिजे 🙏

आता, 

चिंतन पहावे की 

' *मला जर साधना करायची आहे, माझ्या सद्गुरूंची आज्ञा, गुरुवाक्य प्रमाण मी मानले पाहिजे आणि त्याचवेळी मांडून ठेवलेला ' प्रपंच ' हे दोन्ही कसे करावे?* 

श्री समर्थ म्हणतात, 

 *तये क्रियेचे लक्षण।* 

 *आधी स्वधर्म रक्षण।* 

 *पुढे अद्वैत श्रवण।* 

 *केले पाहिजे।। श्रीराम।।* 

 *साधकाने, बाधक कर्मे सोडायची आहेत, पण मग नेमकी कुठली कर्मे करावी जेणेकरून परमार्थ अंगी बाणेल?* 

 *साधकाने नेमक्या कोणत्या क्रिया कराव्या?* 

 *कर्मस्वरूप कसे असावे?* 

 *स्वधर्म रक्षण म्हणजे नेमके काय?* 

 *अद्वैत श्रवण, म्हणजे काय?*

ह्या सगळ्या प्रश्नांची उत्तरे आपण शोधण्याचा प्रयत्न नक्कीच करू 

तो पर्यंत, कृपया ' *वाचन* ' नक्की करावे 

 🙏🙏

धन्यवाद

 *समीर शशिकांत लिमये* 

वटसावित्री

 *🙏🏻वटसावित्री*! 

*नवीनच लग्न झालेल्या* एका *मित्राकडे* बसलो होतो. सहज विषय निघाला. त्या दिवशी *वटसावित्रीची पौर्णिमा* होती. मी सहज *नवीन वहिनींना प्रश्‍न केला*, काय वहिनी! *झाले का बुकिंग*?तर *ती फणकार्‍यात म्हणाली मी विज्ञाननिष्ठआहे*.असल्या *अंधश्रद्धांवर माझा विश्‍वास नाही*.

 सगळेच हबकले. मित्राच्या चेहर्‍यावरचे भाव, *‘सांग बाबा काही समजावून*!’ असे होते. मग *म्हणालो ‘वहिनी’ बसा*! *विज्ञाननिष्ठा म्हणजे काय* हो?

 *कोणत्याही गोष्टीची कार्यकारणमीमांसा समजून घेतल्याशिवाय त्यावर विश्‍वास न ठेवणे हेच ना*? त्या म्हणाल्या *हो! बरोबर*.

 मी म्हणालो, *मग आता सांगा* *वडाचीच पूजा का करायची*? *आंबा, फणस, जांभूळ* वा *बाभळीची का नाही*? मी म्हणालो,

 मला काय माहिती? म्हटले जाऊ द्या. *ज्येष्ठ पौर्णिमेलाच का करायची* *श्रावणी वा माघ पौर्णिमेला का नाही*? *ती पुन्हा म्हणाली, मला काय माहिती*? मग मी म्हणालो, *हे काहीच माहिती नाही*? *कधी समजून घेण्याचा प्रयत्नही केला नाही*! तर *मग ‘अंधश्रद्धा’ कशाच्या आधारावर घोषित करता*? *बिचारीजवळ उत्तर नव्हते*. अनेकांजवळ नसते. 

*शेवटी म्हणाली तुम्हीच सांगा. म्हटलं ऐका*.

 *जगात सर्वात दाट सावली असते वडा ची*. वडाच्या *पारंब्यांमधून अखंड पाणी टपकत असते*. त्यामुळे *वडाखालील जमीन सदैव ओलसर असते*. याचसाठी *वडाची सावली अद्भुत गुणकारी* आहे, हे सांगताना सुभाषितकार म्हणतात-

 कूपादेकं वटच्छाया तथा मृद्निर्मितंगृहम्‌

 | शीतकाले भवदुष्णं उष्णकाले तु शीतलम्‌

*|*अर्थात विहिरीचे पाणी, वडाची सावली आणि मातीचे घर उन्हाळ्यात थंड तर हिवाळ्यात गरम असते*. या *तीननी युक्त घर होते तोवर कूलर, एसी लागत नव्हता*.

 *वडाचे वैज्ञानिक वैशिष्ट्य* जगात *सर्वाधिक ऑक्सिजनचे उत्सर्जन करणारा वृक्ष आहे वड*.

 *ज्येष्ठाच्या जीवघेण्या घुसमटी उन्हात लाकडे तोडण्यास गेलेला सत्यवान ऊन लागून पडला*. *गरमीने त्रासला*. *प्राणवायूच्या अभावाने कासावीस झाला. त्याला सत्यवतीने वडाच्या झाडाखाली आणले*. 

*त्या सावलीत, त्या पारंब्यांच्या तुषारात, त्या थंडाव्यात* आणि *उपलब्ध सर्वाधिक ‘ऑक्सिजन’ युक्त स्थानी आल्यावर त्याचे प्राण वाचले*. हे आहे *पतीचे प्राण वाचविणे*. *बाकी पुराण कथा ‘रोचनार्था फलश्रुति:*

|’ प्रकारातील *समजायची असते*. *ज्या वडाच्या या गुणधर्मामुळे पती वाचला त्या वडाच्या प्रति कृतज्ञता व्यक्त करणे. निसर्गाला धन्यवाद देणे आहे वटपौर्णिमा*!

ती म्हणाली *याचा सात जन्मांशी संबंध काय? म्हटले ही देखील अशीच न समजता पसरलेली गोष्ट.* 

*सात जन्माचा पुढच्या जन्माशी काहीही संबंध नाही*. हा *जीवशास्त्रीय विश्‍लेषणाचा भाग आहे*.

 *जीवशास्त्र सांगते आपल्या शरीरात पेशी सतत परिवर्तित होत राहतात*. *जुन्या मरतात नव्या जन्मतात. सतत बदल घडत राहतो.*

 *संपूर्ण शरीरातील सगळ्या पेशींचे परिवर्तन व्हायला काळ लागतो १२ वर्षे.* म्हणून *तर ‘तप’ १२ वर्षे*. *नवीन तयार होणारी प्रत्येक पेशी तप:पूत असावी म्हणून १२ वर्षे तपश्‍चर्या*.

 *१२ वर्षांत सगळ्या पेशी बदलतात*. *जणू पुनर्जन्म. सगळ्या नव्या पेशी.* *नवा देह*.

 *असा ७ वेळी जन्म अर्थात १२x ७=८४ वर्षे*. पूर्वी *विवाह व्हायचे १६ व्या वर्षी. त्यावेळी नववधू प्रार्थना करायची ‘साताजन्माची सोबत असू दे*!’ अर्थात *पती १६+८४=१०० वर्षे जगू देत*.

 *शतायुष्याच्या प्रार्थनेसह निसर्गाच्या कृतज्ञतेचा सोहळा आहे*. *वटपौर्णिमेला सावित्रीला हे वटमाहात्म्य माहिती होते म्हणून तिचा सत्यवान वाचला*. 

*आपण ‘वट’ तोडले तर आपल्या सत्यवानांचे काय*? *याचा विचार करण्याचा दिवस आहे ‘वटपौर्णिमा*!’

🙏🙏

किती छान......*

 खूप सुंदर लेख 🛟

*ती बघ किती छान......* 

सकाळी चहाचा घोट घेत गॅलरीत  संतोष उभा होता , बाजूचा विंग मधील अवणीला कामाला जातांना पाहून आपली बायको सुरेखा ला म्हणाला ," काही पण म्हण पण या अवनी वहिनी ना मानलं पाहिजे , सकाळी 8 च्या ठोक्याला मस्त तयार होऊन कामाला जातात , रोज नवीन ड्रेस तो पण कडक इस्त्रीतील ..कसं त्यांना पाहिलं की प्रसन्न वाटत , तुझाच वयाचा असतील ना त्या .....

सुरेखा चा हातात झाडू होता ,घर आवरता आवरता ,ती हो म्हणाली ...संतोष ने कप तिथंच ठेवला ,आणि चला मला उशीर होतो म्हणत अंगोळीला गेला .....

सुरेखाला कळलं होतं की संतोषला काय अपेक्षित आहे .दोन चार दिवस गेले ...संतोष ऑफिस ला निघाला ,डबा तयार आहे का ,सुरेखा धावतच डबा घेऊन आली , डबा बॅगेत ठेवत संतोष म्हणाला आज माझे ऑफस चे सिनिअर घरी येणार आहेत ... जरा नीट आवरून बस ...नाहीतर जेव्हा बघावं तेव्हा तो डोक्यावर केसांचा गुंडाळा केलेला आणि तो पीठ आणि तेलाचे हात पुसलेला गाऊन ....सतत थकलेला चेहरा ...आणि बोलण्यात जरा आत्मविश्वास पण येऊ द्या ..

सुरेखा पुन्हा हलक्या सुरात हो म्हणाली ...तस पाहता सुरेखा उच्चशिक्षित परंतु तिला बाहेर पडण्याची संधीच कधी मिळाली नाही घड्याळाचा काटा सरकायचा तो 

इतरांना वेळ देण्यासाठी ...घर,कुटुंब ,नवरा ,मुलं ,नातेसंबंध याना न्याय मिळावा म्हणून घरातील काम व जबाबदारी यातच गुंतलेली असायची ...स्वतःला ही वेळ द्यायचा असतो हे ती विसरलीच होती...हे ती आनंदाने करत होती पण ती त्या चार भिंतीत इतकी गुरफटली होती की बाहेर पडणं तिला शक्य वाटत न्हवत ...

संतोष चे जस जसे प्रमोशन होत गेले तस तस इतर बाहेर पडणाऱ्या महिलांना पाहून आपली बायको ही अशीच व्हावी असं सतत त्याला वाटू लागलं ...त्या साठी तो तिला नवीन ड्रेस ,साड्या आणून ही देत होता ...पण कुठं जायचं नाही घरात तर रहायचं म्हणून ती त्या कपटातच ठेवत होती ....

संतोष तिचा राहणीमान आणि तिच्या कमी आत्मविश्वास यावर सतत बोलू लागला ..ती ला ही कळत होतं पण करायचं काय हा प्रश्न होता ...

एके दिवशी अवनी सुरेखाच्या घरी पूजेच अमंत्रण द्यायला आली ...सुरेखाने तिला चहा दिला ...सुरेखाच नीट नेटकं सजवलेलं घर बघून अवणीच्या मुखातून सहज निघालं ..wow काय घर ठेवलं आहे तू ,मस्तच ...आणि ही पेंटिंग किती सुंदर ,कुठून आणलीस ...सुरेखाम्हणाली मी बनवली आहे ती ...अवनी अरे वाह ,खूपच छान ...

सुरेखाने थोडं घाबरतच अवणीला विचारले ताई एक विचारू का ? तुम्ही रोज इतक्या टापटीप कशा राहता ..घरात कामाला बाई आहे का ? आणि मुलं ? अवनी म्हणाली मला एक मुलगी आहे आणि घरात कामाला बाई नाही ...आणि राहिला प्रश्न टापटीप राहण्याचा ..मला कामा निमित्त बाहेर पडावे लागते ,चार लोक भेटतात मग त्यांच्या समोर जायचं म्हणजे व्यवस्थित राहावच लागत ...

अवनी तितकं बोलून ,तिथून निघून गेली ...सुरेखा ने मात्र स्वतःच्या मनाशी काहीतरी ठरवलं ...तीन आज पटापट काम आवरले आणि घराला कुलूप लावून बाहेर गेले ..मुलं आणि नवरा गेला की ही रोज आता दुपारच्या वेळेला झोपण्या ऐवजी बाहेर पडत होती ..संतोष आणि मुलांना काही माहीत न पडू देता ...

महिना होत आला सुरेखाच्या वागणं ,बोलणं आणि राहणीमानात संतोष ला थोडा फरक जाणवू लागला होता ..ती बाहेर जाते हे कोणालाही माहीत न्हवत असेच तीन महिने गेले ..

एके दिवशी  संतोष च्या इमेल वर एक invitation आलं ... International award ceremony चे...नेहमी प्रमाणे त्याने मस्त तयारी केली आणि सुरेखाला म्हंटला आज थोडा उशीर होईल घरी यायला ,ऑफिस चे काम झाले की  एका बड्या कर्यक्रमाला जायचं आहे ..तुला घेऊन गेलो असतो पण तिथं खूप मोठं मोठी माणसं येणार आहेत आणि तुला त्यांच्या समोर बोलता नाही आलं तर ....

सुरेखा ने नेहमी प्रमाणे फक्त हो मान हलवली ...

संतोष कामाला गेला ..संध्याकाळी संतोष त्या कार्यक्रमच्या ठिकाणी पोहचला ,अवनी वहिनीला तिथं बघून ,अरे वाह वहिनी तुम्ही इथं ..अवनी हो आमच्या कंपनीनेच हे arrange केलं आहे ...कार्यक्रम सुरू झाला मोठं मोठ्या हस्ती उपस्थित होत्या ..एक एक पुरस्कार जाहीर होत होता आणि announcement झाली "First Prize winner is Surekha Santosh Pandit " 

संतोष क्षणासाठी अवाक झाला ..स्टेज वर एक सुंदर ,केस मोकळे सोडलेले , चालण्यातील आत्मविश्वास  असणारी ती स्त्री दुसरं तिसरं कोणी नसून त्याची बायको सुरेखा होती ...त्याला आनंद झाला आणि तो चकित ही झाला..त्या क्षणी  मिश्र भावना होत्या त्याच्या ...

कार्यक्रम संपला दोघे घरी आले ..संतोष ने सुरेखा ला विचारलं madam surprise  छान होत पण हे कसं घडलं ...

सुरेखा ने हातातील बांगड्या काढत  सांगितलं की , तुम्ही नेहमी राहणीमान आणि आत्मविश्वास या बद्दल जे सांगण्याचा प्रयत्न करत 

होतात ते मला कळत होतं पण मग कसं करायचं यात मात्र माझा गोंधळ होत होता ..त्या दिवशी अवनी ताई घरी आल्या नसत्या तर हे शक्य न्हवत , त्यांनी मला ही दिशा दाखवली ...आपल्या आवडीच्या कामाला वेळ दयायला सांगितला ..तुमच्या मागे मागील 3 महिने मी एका पेंटिंग च्या क्लास ला जात होती जमवलेले पैसे फी साठी वापरले ..दुपारची झोप बंद केली ...बाहेर पडावं लागत होतं म्हणून तुम्ही आणलेले ड्रेस ही वापरले जात होते ..चार लोक तिथं भेटत होते म्हणून  नवनवीन माहिती व स्वतःतील आत्मविश्वास वाढत होता ..

त्यातच माझी कला पाहून अवणीने तिच्या कंपनी द्वारे या intrnational penting cometition मध्ये माझा सहभाग नोंदवला ..या बक्षिसा साठी मी अवणीची आभारी आहे .thanks to  अवनी ...

अग पण मला का नाही सांगितलं तू हे , संतोष म्हणाला ..

सांगितलं असत तर असं surprise मिळालं असतं का ???

अहो , अवणीचे ते शब्द अजून ही माझ्या लक्षात आहेत ...," घराकडे लक्ष दिलं तर स्वतःकडे दुर्लक्ष होतं ,आणि स्वतः कडे लक्ष दिलं तर घरा कडे दुर्लक्ष " पण दोघांच्या कडे लक्ष द्यायच असेल तर आपल्या आवडीच्या कामासाठी स्वतःला वेळ दे म्हणजे बघ कसं जमत ते सर्व ...." आणि खरंच ते शक्य झालं ...

तेव्हा मैत्रिणींनो ,सुरेखा सारख्या अनेक महिला आहेत ज्यांनी आज ही स्वतःला अडकवून ठेवलं आहे ..कोणी बोलतंय म्हणून नाही की कोणाला दाखवायला नाही तर स्वतःला सिद्ध करा व स्वतःचा  आत्मविश्वास वाढायला थोडं तरी या चार भिंतींच्या चौकटीतून बाहेर पडा ...

_©आरसा मनाचा_ 

समुपदेशक

सौ.अर्चना दि.पाटिल, पुणे

असमाधानी

 *सुख ही गोष्टच अशी आहे की, जी प्रत्येकाला हवी असते.*

संकलन आनंद पाटील 

 *तहानल्या हरणाने मृगजळामागे धावत राहावे आणि मृगज‌ळाने मात्र दूरदूर पळत राहावे तसे आपण त्याच्या मागे धावतो आहोत. सुख मिळेल का हो बाजारी, सुख मिळेल का हो शेजारी, या आशेने कायम असमाधानी राहतो आहोत. कोणी व्यसनांमध्ये, कोणी पैशामध्ये, कोणी इंद्रि उपभोगात तर कोणी आणखी कशाकशात सुखाचा शोध घेत आहे; परंतु या सगळ्या गोष्टी क्षणभंगुर हे माहित असून सुद्धा आपण सगळे धावत आहोतच. 

अलिशान घर, गाडी, जाडजूड बँक बॅलन्स म्हणजे सुख असू शकेल काय? भौतिक सुखाच्या सगळ्या गोष्टी आर्थिक सुबत्तेने घेता येतात पण सुख, मजा, आनंद विकत घेता येऊ शकतो का?*

*बहुधा खूप संपत्ती जमा केल्यावर सुख मिळवणं थोडं सोपं जात असावं. अर्थात ते पुन्हा तुमच्या सुखाच्या व्याख्येवर अवलंबून आहे. माणसांसोबत जोडलं जाण्यात काहींना सुख वाटतं तर* 

*काहींना फक्त पैसे कमवण्यात. पैसा हे साध्य नसून साधन आहे, हेच आपल्या लक्षात येत नाही. पैशाने कदाचित* 

*सुखसोयी विकत घेता येतील; पण त्याने सुख नाही मिळणार कारण ते आपल्या आत मध्येच आहे आणि आपण ते बाहेर* 

*शोडतो आहोत. बाजारात औषध मिळेल; पण आरोग्य नाही. चष्मा मिळेल; पण दृष्टी नाही तसेच सुखाचे आणि समाधानाचेच्या बाबतीत पण आहे. सुखाची व्याख्याच न ठरवता आल्याने दु:खाची संगत करावी लागते.*

   *मग खरे सुख कुठं आहे.?  तर सर्व महात्म्यांनी, सत्पुरुषांनी सांगितलं आहे की, सुख अन् समाधान आपल्या चित्तीच आहे. म्हणजे तो परमानंद चक्रवर्ती आपल्याच हृदयात आहे अन् त्याला आपण विषयांच्या धुंदिने झाकून ठेवलो आहोत. 

ते समाधान, सुख फुलवायचे असेल तर त्या भगवंताचे स्मरण करत प्रपंचाचा गाडा पुढे पुढे नेता आला पाहिजे. आणि त्या गाड्यासमोर दुःखाचे, संकटाचे खाच खळगे आले तरी त्या भगवंताच्या किंवा आपल्या सद्गुरुंच्या कानावर घालावे. इतकेच! मग काय आपल्या जीवनात सुख ही सुख आनंद ही आनंद!  

उपदेश

 *🌹🌹||श्रीराम समर्थ||🌹🌹*

*श्रीमहाराजांनी श्रीरामाला सगुण रूपात भजला असला तरी त्यांना अपेक्षित असलेला राम फक्त दाशरथी, कौशल्यानंदन राम नसून  बंधविमोचक, ग्रंथी भेद करणारा आत्माराम होता हे त्यांच्या वागण्यातून स्पष्ट होते. राम पाठात श्रीमहाराजांनी तसा उल्लेखही केला आहे. मानवी देहाचा नाश झाला तरी वासनामय देहाचा नाश होत नाही. त्यामुळे जन्म-मरणाचा फेरा चालूच राहतो. जोपर्यंत मी देह आहे या भावनेचा नाश होत नाही तोपर्यंत हे चक्र चालूच राहते. मनाच्या  वृतींचा नाश केवळ नामस्मरणानेच होईल असे श्रीमहाराज स्पष्टपणे सांगत असे.*

*वरकरणी त्यांची साधना सगुण रूपाची होती. त्यामुळे साधना, भक्ती, दृढ होण्यास मदत होते. नाम साधनेतून ध्यान साधना होते. त्यातूनच सूक्ष्म अवस्थेत निर्गुणाच्याही पलीकडे असलेल्या परंतु आपल्यातच विसावलेल्या आत्मारामाशी एकरूप होणे हाच श्रीमहाराजांचा भक्तांना उपदेश होता. नाम हे शब्दाच्या परे असून नामसाधना ही अनुभूती देणारी साधना आहे असा श्री गोंदवलेकर महाराजांचा विश्वास होता आणि तेच त्यांनी प्रतिपादिले.*

*वृत्ती अंतर्मुख करून साक्षीभावाने रहा. इतर साधनांचे कष्ट न करता राम नामावर मन स्थिर ठेवा. मन व इंद्रिये आवरून उदासीन वृत्तीने प्रपंच करा. नामांत अखंड भाव ठेवून भगवंताची सत्ता माना. देहाला देह धर्माप्रमाणे वागू द्या पण तुमचे चित्त मात्र निश्चल ठेवा, तरच तुम्ही कर्म बंधनात सापडणार नाही हा श्री महाराजांचा उपदेशाचा गर्भितार्थ आहे.*

*!! श्रीराम जयराम जय जय राम !!*

*परमपूज्य सद्गुरु श्री ब्रह्मचैतन्य गोंदवलेकर महाराज*

पहिले चिन्ह

 *श्रीराम समर्थ*

*शरणागतीचे पहिले चिन्ह*

         नामस्मरण, सदाचरण, शुद्ध अंतःकरण आणि भगवंताला शरण अशी नामसाधनेची चार महत्वाची अंगे आहेत. नामस्मरणाइतकेच सदाचरणाला महत्व आहे. नामाचा अभ्यास करणाऱ्याने माणुसकीला शोभेल असे वागायला हवे. त्याचे आचरण सर्व दृष्टींनी नीतिधर्माला अनुसरून हवे. मनांत आले तरी शरीराने दुष्कर्म न होईल एवढी खबरदारी बाळगावी. दुसऱ्याला फसवून पैसा घेणे, अनिर्बंध कामवासाना भोगण्याच्या मागे लागणे, दुसऱ्याची उगीच निंदानालस्ती करणे, वाईट खाणे व पिणे आणि दुर्वाक्ये बोलणे या गोष्टी नामधारकाने सोडल्याशिवाय गत्यंतर नाही. तसेच एखाद्याच्या हातून विशेष पापकर्म घडले असेल तर ते त्याने मनाने भगवंताला निवेदन करावे आणि तें पुन्हा आपल्याकडून घडणार नाही अशी खबरदारी बाळगावी. नाम घेणारा मनुष्य अत्यंत सदाचरणी पाहिजे. कारण नामात गुप्त असणारी भगवंताची शक्ति अंतःकरणांत प्रकट होण्यास विकारच आड येतात. विकार वासनारूपाने व्यक्त होतात. प्रथमावस्थेमध्ये सामान्य मनुष्य आपल्या वासना भगंवंतावर लादतो. भगवंताने त्या तृप्त केल्या तर त्याच्याशी संबंध राखतो; नाहीतर तो तोडतो. वासना पुर्ण करण्याच्या अनेक साधनांपैकी भगवंत हे एक साधन समजलें जातें. नामाचा अभ्यास चालू केल्यावर हें बरोबर नाहीं असे आपोआप कळूं लागते. तरीपण वासना कांही सुटत नाहीत. म्हणून येथे शिकण्याची गोष्ट अशी की, भगवंत आपला मालक आहे असे समजून आपल्या वासना तृप्त करण्याची प्रार्थना रोज त्याला करावी. मागावयाचे तर भगवंतापाशीच मागावयाचे, तो देईल अगर न देईल, दिले तर बरेच झालें पण न दिले तर त्याचाच नांवाने रडावे, कांहीं केल्या त्याला सोडूं नये अशी वृत्ती शरणागतीचे पहिले चिन्ह समजावे. 

               *********

संदर्भः प्रा के वि बेलसरे यांचे नामसाधना हे पुस्तक पान ४२

*संकलनः श्रीप्रसाद वामन महाजन*

प्रपंच

 *🌹🙏 श्रीराम समर्थ 🙏🌹*

*पू. बाबा : उद्या बरीच मंडळी वेंकटापूर, बेलधडीला जाणार आहेत. पू. बाबा मात्र येथेच राहणार आहेत. वेंकटापूर येथील श्रीव्यंकटेशाच्या मूर्तीबद्दल पू. बाबा म्हणाले, दृश्यात (material cause) उपादान कारण आणि (efficient cause) निमित्त कारण ही भिन्न असतात. उदाहरणार्थ, माती व कुंभार किंवा दगड व शिल्पकार. पण वेंकटापूरची मूर्ती मात्र दगडातून हळूहळू आपोआप बाहेर उमटत आहे. केवळ भगवंताच्या बाबतीतच उपादान कारण आणि निमित्त कारण एकच असतात.

 उद्या तुम्ही सर्वजण तेथे जाणार आहात तेव्हा श्रीव्यंकटेशाजवळ काय मागावे असे वाटते ते मागून घ्या. ही मूर्ती म्हणजे श्रीब्रह्मानंद महाराजांच्या तपश्चर्येचे फळ आहे. तेथे परमात्मा जागृत आहे. तो मागितलेले लवकर देतो.*

*श्रीमहाराजांनी वेंकटापूरबद्दल असे सांगितले आहे की एकवेळ काशीला जायचे राहिले तरी चालेल पण एकदा तरी वेंकटापूरला जाऊन यावे. १९१० साली देहात असताना श्रीमहाराज वेंकटापूरला गेले होते तेव्हां म्हणाले होते की मी आता येथेच राहतो.

 पुढे पू. तात्यासाहेब वेंकटापूरला गेले असतांना पेटीवर श्रीमहाराज पुन्हा मी आता येथेच राहतो म्हणाले. तिसरा प्रसंग रामेश्वरला असाच घडला. त्यावेळी श्री. गणपतराव दामले म्हणाले की आम्ही काय केले असता तुम्ही आमच्याबरोबर राहाल ? त्यावर श्रीमहाराज म्हणाले,

 पाणी आणा. पाणी आणल्यावर म्हणाले, संकल्प सोडा की मी माझा प्रपंच तुम्हाला दिला. त्याप्रमाणे केल्यावर ते परत आले.*

*-- अध्यात्म संवाद*

ममत्व

 एकदा एका उद्योग समूहाचे एक संचालक वजा मालक पु.श्री.केशवराव बेलसरे यांना भेटायला आले आणि त्यांनी डोळ्यात पाणी आणून श्री.केशवरवजींना  सांगीतले की " मी मुलांच इतके करूनही ती माझे ऐकत नाहीत त्यास काय करावे?" नवकोट नारायण झाला तरी आपण आणि ते या बाबतीत एकच आहोत.

 श्रीमंती आहे त्या बाबतीत की बुवा पैसे असल्यावर भानगड नसेल. मुलं सद्गुणी निघतील अस वाटते. तसं नाही. त्यांनी काय सांगितलं की मुले ऐकत नाही त्यावर पु.बेलसरे म्हणाले "शेठजी, तो प्रपंचाच गुणधर्मच आहे. जसं मुलांनी न ऐकणे.

 मीठ जसं तुमच्या घरी खारट तसं माझ्या घरीही खारटच लागणार. गुणधर्म कधीही बदलत नाही. तो तुम्ही मनावर काय घेता ? मीठ खारटच लागणार. शेठजी तुम्ही पिता या नात्याने जेवढे कर्तव्य आहे तेवढे करा. 

त्यांच्यावर ममत्व ठेवू नका. ममत्व म्हणजे मी त्यांच करतोय तर त्यांनी माझं करावे ही अपेक्षा म्हणजे ममत्व. तुमच्या पोटी आलेत, तूमच कर्तव्यच आहे तेवढे तुम्ही करा आणि ममत्व ठेवू नका. म्हणजे हे दुःख होणार नाही. आणि त्यांनी श्रीमहाराजांच्या चैतन्य गीतेतील ओव्या सांगितल्या हे प्रपंचाचे स्वरूप

ज्याचे करावे बहुत भारी

थोडे चुकता उलट गुरगुरी ||

ऐझे स्वार्थपुर्ण आहे जन

हे ओळखून वागावे आपण ||

जोवरी धरिली जगाची आस

तोवरी परमात्मा दूर खास ||

आस ठेवा रामापायी

आनंद समाधानाने राही ||

हे लक्षात ठेवावे म्हणजे हे मनातले दुःख आहे ते पार निघून जाईल.

अनुभव

 

श्रीराम,

      हे जीवन म्हणजे तरी काय हो? अनुभवांची जणू अखंड मालिकाच! विविध आणि वैचित्र्यपूर्ण घडामोडी! अनुकूल व प्रतिकूल अनुभवांचे बाबतीत ना नियम ना प्रमाण! अमुक घडले की सौख्य किंवा अमुक घडले की दुःख असा सर्वमान्य ठोस निष्कर्ष काढता येत नाही. प्रपंच आणि परमार्थ असे दोन विभाग नाहीत. आपला प्रपंचच परमार्थमय करायचा आहे. कठीण प्रसंग हे प्रत्येकाच्या वाट्याला येतच असतात. त्याला अपवाद नाही. संत, महात्मे तर सतत कसाला लागलेले असतात.

                 संकट हे प्रत्यक्षात येण्यापूर्वीच त्याबद्दल ची अवास्तव भयग्रस्त संकल्पना हीच माणसाला अधिक भेडसावते. परंतु ईश्वरी कृपेची रहस्यमयता ही खरोखर अत्यंत अगाध अशीच असते.

          प्रसंग गुदरण्यापूर्वीच तो 'सूत्रधार' संकट विमोचनाची सूत्रे हळूच हलवीत असतो.. आपण मात्र धास्तावलो असतो. कित्येकदा असेही घडते की येणारी आपत्ती ही अटळ ठरते. परंतु श्रीगुरू कृपेने धैर्य आपोआप उद्भवते. कधीकधी तर सोडून दिल्याने प्रश्न आपोआप म्हणून काळजी ही घ्यावी पण करीत मात्र बसू नये.

                          ||श्रीराम ||

रामनामी श्वास

 *साधकाने देहाच्या मृत्यूपूर्वीचे मरण एकदा मरून पाहावे.’*

*तुकोबादेखील अभंगातून म्हणत की, मी माझ्या मृत्यूचा अनुपम्य सोहळा पहिला!*

*माणगंगेच्या काठी भलं, गांव वसलं हे गोंदवलं |*

*रूप अनुपम्य हे अवतरलं, चालतं बोलतं ब्रम्ह इथे आलं ||*

*हे परब्रम्हाचे चैतन्य अनुभवायचे असेल तर "गोंदावलेवास" जरूर करावा, पण तिथे* *गेल्यावर "रामनामी श्वास" घ्यावा हे महत्वाचे आहे. आणि रामनामी श्वास घेण्यासाठी लौकिकाचा ध्यास सुटणे ही अट आहे. हा लौकिकाचा ध्यास सुटणे म्हणजे मृत्यूचा उत्सव शिकणे होय.*

*लौकिकाचा ध्यास सुटण्याची महत्वाची खुण* *म्हणजे ‘मीपणा’ मरून जाणे. माझे घर, माझी गाडी, माझी नोकरी, माझा पैसा, माझे कुटुंबीय, माझी प्रतिष्ठा या सर्व ममत्वाचा, देहबुद्धीचा कायमचा त्याग कसा करावा, हे सदगुरूंकडून शिकणे म्हणजे मृत्यूचा उत्सव शिकणे!*

प्रपंच

 प्रपंच हा दृश्य असल्यामुळे अपूर्णच असणार आणि अपूर्ण असल्यामुळे ताप देणार . आज पर्यंत या प्रपंचात कोणाच्याही मनासारखे सगळं झालं असं शक्यच नाही. ग्रीस देशामध्ये आलेक्सझांडर राजा होता. तो डायोजिनिसकडे , हा संन्यासी पंथाचा माणूस, जात असे. आलेक्झांडरने त्याला विचारले की सगळं जग जिंकल्यावर काय करू? यावर डायजोनिस त्याला म्हणाला " जग जिंकून आल्यावर  तुला हवं ते कर पण एक गोष्ट सांगतो ती लक्षात ठेव. तू जेव्हा जाशील आणि लोक तुझे प्रेत नेतील, तेव्हा तुझे हात मोकळे असू देत." याचे कारण जेव्हा विचारले तेव्हा डायजोनिस म्हणाला " या जगामध्ये मोठे मोठे सम्राट जरी झाले तरी त्यांच्या बरोबर आत्मा तेव्हढाच येतो. बाकी काही येत नाही." तसं आपल्याबरोबर आपलं नाम येईल एव्हढी खात्री झाली पाहिजे की हेच माझ्याबरोबर येणार आहे, इतर काहीही नाही. देह सुटायला लागला की अति कष्ट असतात. प्राण सुटायला लागला की सहन होत नाही. ते अतिशय त्रास दायक असतं. जेव्हा सविकल्प समाधी लागते त्या वेळेला सर्व प्राण एके ठिकाणी येतो. तो एकत्र येतो तेव्हा आपले सांधे असतात त्यातून सगळीकडून येतो. तो एकत्र येत असताना अतिशय दुखतं, शरीर मृतवत होते. साधी सविकल्प समाधी लागताना इतका त्रास होतो तर प्राण जाताना काय होत असेल? मृत्यूच्या वेळी काय होत असेल. माणसाला त्या वेळी सगळं बाजूला ठेवून नाम घेणे कर्म कठीण आहे. त्याला प्रचंड अभ्यासच पाहिजे. प्रपंचाच्या  ज्या वाफा येतात त्या सगळ्या संभाळूनच नाम घेतलं पाहिजे. आग विझवणारे जसे वेगळे कपडे घालून आगीत जातात तसं प्रपंचात राहील पाहिजे. प्रपंचात तक्रारीच जास्त. तुमच्या मनासारखं व्हायचं नाही. ह्यामध्ये आपले मन भगवंतापाशी ठेवलं तरच सुखदुःख होणार नाही.

विचार

 एक राजाला चार राण्या होत्या.

पहिली राणी इतकी सुंदर होती, कि तो तिला प्रेमाने बघतच रहायचा.

❕दुसरी राणी इतकी सुंदर होती की, तिला तो सतत जवळ घेऊन बसायचा!

❕तिसरी राणी इतकी सुंदर होती कि, तिला कायम बरोबर घेऊन फिरायचा .

❕पण चौथ्या राणीकडे तो कधीच लक्ष द्यायचा नाही !!!

❕राजा म्हातारा झाला, तो मरणासन्न अवस्थेत असताना त्याने पहिल्या राणीला बोलावले आणि म्हणाला,

 "मी तुला एवढे प्रेम दिले, तू माझ्याबरोबर येशील का?"

❕राणी म्हणाली "नाही, मी तुम्हाला इथेच सोडून देणार आहे."

❕राजाला दुखः झाले. मग त्याने दुसऱ्या राणीला तोच प्रश्न विचारला राणी म्हणाली,

 "मी तुमच्याबरोबर स्मशानापर्यंत येईन.  त्यापुढे नाही.

❕राजाला अपार दुखः झालं, त्याने आशेने तिसऱ्या राणीला विचारले, 

"तू तरी माझ्याबरोबर येशील का नाही ?

❕तिसरी राणी म्हणाली, "नाही.  तुम्ही गेल्याबरोबर मी दुसऱ्या एका बरोबर जाणार आहे," 

❕आता मात्र राजाच्या दु:खाला पारावार राहिला नाही. तो विचार करू लागला. मी या राण्यांवर माझे पूर्ण जीवन घालवले! त्या कधीही माझ्या नव्हत्याच ??

❕माझे जीवन व्यर्थ घालवले, फुकट वेळ, पैसा, आयुष्य खर्च केले.

❕तेवढ्यात राजाची चौथी राणी तेथे आली, जिच्याकडे राजाने कधीच लक्ष दिलं नव्हते? तिच्या अंगावर दागिने नव्हते. तिला अंगभर कपडे देखील नव्हते की

मूठभर मांस नव्हते.  

❕ती म्हणाली, "तुम्ही जाल तिकडे मी येईन.  स्वर्गात असो की नरकात ..  कोणत्याही प्रकारचा जन्म असला तरी मी तुम्हाला कधीच अंतर देणार नाही. हे माझे तुम्हास वचन आहे."

❕राजा थक्क  होऊन समोर पहात राहिला, विचार करू लागला की, जिला मी प्रेम सोडा, साधा प्रेमाचा शब्द कधी दिला नाही, 

पूर्ण आयुष्यात जिची कधी एक क्षणभर देखील काळजी केली नाही, ती आज माझ्यासाठी सर्वस्व अर्पण करत आहे?

 राजाच्या डोळ्यातून आनंदाश्रू वाहू लागले. त्याने मोठ्या समाधानाने आपला प्राण त्याग केला.

❕कोण होता तो राजा? कोण होत्या त्या तीन राण्या? कोण होती ती चौथी राणी? इतके प्रेम देऊनही तिन्ही राण्यांनी राजाचा त्याग का केला..?

❕त्या उलट ती चौथी राणी, जिच्याकडे राजाने कधीही लक्ष दिले नाही, पण तरीही राजासाठी एवढा त्याग का केला?

❕तो राजा दुसरा तिसरा कोणीही नसून स्वतः आपणच आहोत.

🔸आपली पहिली राणी, जी आपल्याला जागेवरच सोडते ते म्हणजे आपले *शरीर*! ज्याला आपण आयुष्यभर बघत रहातो.

🔸आपली दुसरी राणी स्मशानापर्यंतच आपल्याला सोडण्यास येते, ती म्हणजे आपली मुले, आप्तेष्ट, मित्र व  *समाज.*

🔸आपली तिसरी राणी, जी आपल्याला सोडून दुसऱ्याकडे जाते ती म्हणजे, *धन-पैसा* . आपल्या मृत्युनंतर  लगेच ती दुसऱ्याची होते.

🔸 आता सर्वात दुर्लक्षित चौथी राणी म्हणजे *पुण्यकर्म,माणुसकी धर्म* ! जे आपण सदभावनेने, निःस्वार्थीपणे, आणि विना अहंकाराने करावे, पण ते न करता,  जिच्याकडे बघण्यास आपणास अजिबात वेळ देत नसतो.  तरीपण जन्मोजन्मी आपल्याबरोबर येतच असते...!!!!

एक चांगला विचार.....

गुरुभेट

 🌺श्री सदगुरू ब्रह्मचैतन्य गोंदवलेकर महाराज 🌺

🌷श्री राम जय राम जय जय राम 🌹

🌺पत्नीसमवेत पुन्हां गुरुभेट 🌺

 पंढरपूरहून परत आल्यावर कांहीं दिवस गेलें, आणि परत आपल्या गुरूच्या दर्शनासाठीं जाण्याची भाषा श्रीमहाराज बोलूं लागले. आईनें जेव्हां हें ऐकलें तेव्हां ती म्हणाली, "तुला काय वाटेल तें कर ! पण जिकडे जाशील तिकडे आपल्या बायकोला घेऊन जा; तिला घरीं ठेवून तूं एकटा जाऊं नकोस." 

आई असें बोलली हें तर खरेंच; परंतु सरस्वतीला देखील श्रीमहाराजांच्या संगतीची खरी चटक लागली होती, म्हणून ते जायला निघाले कीं आपण त्यांच्याबरोबर जायचें असा तिनें निश्चय केला. शिवाय श्रीमहाराज कित्येक प्रसंगीं श्रीतुकामाईंच्या गोष्टी सांगत, त्या ऐकून त्यांचें दर्शन घ्यायला येहळेगांवला जावें असें तिला फार वाटे. जाण्याचें ज्यावेळीं ठरलें तेव्हां श्रीमहाराजांनीं तिची समजूत घालण्याचा पुष्कळ प्रयत्न केला. पण ती घरीं राहायला कबूल होईना.

 प्रवासाच्या कष्टांचें आणि वाटेमधील संकटांचें श्रीमहाराजांनीं पुष्कळ वर्णन केलें, पण तिचा निश्चय ढळेना.

   शेवटी, सन १८७४ मध्यें एके दिवशीं मध्यरात्रीं श्रीमहाराज एकदम जाण्यास निघाले. त्यांच्या मागोमाग सरस्वती पण तशीच

अंकुर

 चिंतन 

                    श्रीराम,

     बीज पेरल्याशिवाय अंकुरत नाही त्याचप्रमाणे अंतरंगी भक्ती रुजल्याशिवाय, त्याला शुध्द ज्ञानाचे खतपाणी घातल्याशिवाय प्रेमगंधाची फुले उमलणे शक्य नाही. आणि आनंदमय मधुर फळेही येणे शक्य नाही. भक्तीला सक्ती चालत नाही तर आसक्तीचीच आवश्यकता असते. सामान्य माणसाचे त्याच्याही नकळत त्याचे स्वतःवरच अधिक प्रेम असते. त्यामुळे अर्थातच सर्व प्रथम तो स्वतःचा स्वार्थ साधू पहातो. परंतु त्याचे प्रत्यंतर मर्यादित लाभाचे आणि अल्पकाळ टिकणारे असते. एकदा का गुरुकृपेचा स्पर्श झाला की जीवनजाण येते, दृष्टी प्रगल्भ बनते, आपपर भाव लोप पावतो व हळूहळू मी पणच वितळून जाते. मग जोपासलेले प्रेम निरपेक्ष बनते व सद्भावाने प्रवाहित होऊ लागते. साचलेले पाणी हळूहळू डबके बनते. ते ही मग तुडुंब भरून वाहत सुटते. वाढत वाढत त्याचे नदीत रुपांतर होऊन समुद्राच्या ओढीने त्याच्या विशालतेशी संपर्क साधून त्या महासागरात मिसळून एकरूप होण्याची अखंड प्रक्रिया चालूच रहाते. श्रीगुरू कृपेने साधकाचे जीवनही अशाच परिवर्तनातून जाते. त्याचे सीमित देह चैतन्य या महाचैतन्यात एकरूप होते. 

                     ||श्रीराम ||